ریبوار مرادی//

۱۷ سال قبل در چنین روزی (۱۵ فوریه سال ۱۹۹۹ میلادی) عبدالله اوجالان رهبر حزب کارگران کردستان (PKK)  در نایروبی پایتخت کنیا دستگیر و به جزیره امرالی در ترکیه منتقل شد. دادگاه حکم اعدام را برای وی صادر کرد که بعدها به دلایل حقوق، سیاسی و بین‌المللی این حکم به ابد تقلیل پیدا کرد.

عبدالله اوجالان (زاده ۴ آوریل ۱۹۴۸ میلادی،) در عُمَرلی، یکی از روستاهای ناحیه هالفَتی در استان اورفه ترکیه است. وی س از اتمام دبیرستان و ترک روستا به تحصیل در رشته علوم سیاسی در دانشگاه آنکارا پرداخت. پس از پایان دانشگاه به عنوان کارمند در دیاربکر واقع در جنوب شرقی ترکیه مشغول به کار شد.

اوجالان در پاییز ۱۹۷۸ در روستای فیسِ شهرستان لیجه در استان دیار بکر حزب کارگران کردستان (PKK) را تأسیس کرد. این گروه در ۱۵ آگوست ۱۹۸۴ میلادی مبارزه مسلحانه با دولت ترکیه را آغاز کرد. این گروه بعدها در واکنش به تحولات جهانی در سال ۲۰۰۲ هشتمین کنگره خود را برگزار کرد و ضمن اعلام انحلال حزب کارگران کردستان ترکیه، «کنگره آزادی و دمکراسی کردستان – KADEK» را تأسیس کرد و اوجالان را همچنان بعنوان رهبر معرفی کرد.

اوجالان (۲۶ بهمن ۱۳۷۷) دستگیر شد. خبری دستگیری وی را بولنت اجویت نخست وزیر وقت ترکیه اعلام کرد. وی گفت که جزئیات دستگیری وی هیچگاه افشا نخواهد شد. به گفته او اوجالان در عملیاتی هماهنگ توسط سازمان اطلاعات ارتش ترکیه و سازمان اطلاعات ترکیه (میت) طی ده روز دستگیر شد.

درباره دستگیر اوجالان، سافاس کالێنتیردیس (افسر اطلاعاتی سابق یونان) در مصاحبه با یک روزنامه‌نگار، چگونگی دستگیر شدن اوجلان را  روایت می کند. سافاس کالێنتیردیس در این مصاحبه می‌گوید: تنها همسفر اوجلان بوده است که تا آخرین دقایق دستگیری اوجلان با او همراه و همسفر بوده است.

پس از گذشت ۱۷ سال از دستگیری اوجالان چه بر سر پ.ک.ک آمده است؟ حزب کارگران کردستان در اوایل بر خط مشی مارکسیست – لنینیستی بنا شد و در اواخر دهه‌ی هشتاد میلادی همزمان با فروپاشی بلوک شرق (اتحاد جماهیر شوروی سابق)، اوجالان هم تا حدودی خط فکری – سیاسی خود را تغییر داد و با انتقادهای تند از بلوک شرق، گرایشی غربی به خود گرفت. هرچند در سخنرانی‌ها و نوشته‌هایش مدام از جوانب منفی کاپیتالیسم می‌گوید؛ اما در بطن خود از آن دفاع می‌کرد و شاید هم می‌خواست راهی برای دفاع از خود در برابر هجمه‌های سرمایه‌داری بیابد. این گروه به خاطر عملیات‌های خرابکارانه و خشونت‌آمیزی که در اوایل دهه‌ی نود میلادی در مناطق کردنشین ترکیه انجام داد، در لیست ترور آمریکا و اتحادیه اروپا و چند کشور دیگر از جمله خود ترکیه قرار گرفت و هنوز هم اسم آن در این لیست مشاهده می‌شود.

در ۱۵ فوریه ۱۹۹۹ میلادی عبدالله اوجالان در نایروبی پایتخت کنیا پس از چند ماه فرار، بالاخره توسط سرویس اطلاعاتی ترکیه (میت) دستگیر و به ترکیه منتقل شد.

به دنبال دستگیری اوجالان، دیگر فرماندهان این گروه که کاملا غافلگیر شده بودند، با شدت تمام حملات نظامی خود در مناطق مرزی ترکیه را ادامه دادند که البته در مدت زمان کمی با دستور آتش‌بس و عقب‌نشینی به شمال عراق توسط اوجالان مواجه شدند. از همان زمان دیدگاه‌های درون گروه و کارشناسان و صاحب‌نظران این حوزه، شکاف برداشت و به چند دسته تقسیم شدند. برخی‌ها که کاملا مرید اوجالان بودند، بدون هیچ شک و شبه‌ای، دستورات وی را اجرا کردند و برخی دیگر هم این اقدام اوجالان را نوعی تسلیم شدن در برابر خواست ترکیه قلمداد کردند.

این شکاف بعدها آنقدر عمیق‌ شد که در سال ۲۰۰۴ میلادی منجر به انشعاب این گروه شد. شمار زیادی از کاردهای قدیمی گروه به همراه چند تن از فرماندهان سیاسی و نظامی آن، از گروه جدا شدند که از مهمترین آنها عثمان اوجالان (برادر عبدالله اوجالان) و نظام‌الدین تاش بودند.

دیگر بازماندگان و فرماندهان پ.ک.ک از جمله جمیل بایک این انشعاب را نوعی (تصفیه‌ی درون گروهی) خواند و از آن ابراز خوشنودی کرد. اما این موضوع سبب از بین رفتن شکاف‌ها نشد.

مقامات ارشد پ.ک.ک پس از دستگیری اوجالان و اظهارات وی در اولین دادگاهش که به (دفاعیات اوجالان) شناخته می‌شود، تصمیم به برگزاری زودهنگام کنگره حزبی در سال ۲۰۰۰ گرفتند که کنگره هفتم پ.ک.ک نام گرفت. در این گنگره تصمیماتی از جمله تغییر استراتژی نظامی گروه به سیاسی و اصرار بر روند دمکراسی در ترکیه اتخاذ شد که البته منشا این تصمیمات سخنان اوجالان در دادگاه بود. چراکه اوجالان با چرخشی ۱۸۰ درجه از گفته‌های و شعارهای فکری و سیاسی‌اش، مسیر جدیدی را در پیش گرفته بود که از دید بسیاری از منتقدان و سیاسیون، به استراتژی تسلیم شدن نام گرفت. چون اوجالان تا قبل از دستگیری، کاملا سیستم حکومتی ترکیه را زیر سوال می‌برد و بارها از مصطفی آتاترک به عنوان یک شخصیت فاشیست یاد می‌کرد؛ اما پس از دستگیری از دمکرات بودن آتاترک گفت و اینکه ترکیه مهد دمکراسی و …. است.

پ.ک.ک طی سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۴ را در شوک به سر برد و تنها به آموزش نیروهای خود در شمال عراق بسنده کرد. تا اینکه پس از انشعاب گروه، بازماندگان تصمیمات جدیدی اتخاذ کردند و باردیگر اعضای مسلح گروه را روانه مرزهای ترکیه کردند و جنگ و درگیری شروع شد. طی این سال‌ها که عبدالله اوجالان در زندانی در جزیره امرالی زندانی بود، با وکلای خود در ارتباط بود و دستورات لازم را به گروه می‌داد. هرچند به عقیده‌ی برخی از کارشناسان این دستورات از فیلتر ترکیه می‌‌گذشتند و با منافع آن تطبیق داده می‌شدند و بعد از ویراستاری به دست پ.ک.ک می‌رسیدند. بعدها همین امر هم سبب بدگمانی و شک در میان اعضای گروه شد؛ چراکه گفته می‌شد این نوشته‌ها حرف اوجالان نیست و نمی‌توان به آن اعتماد کرد.

پ.ک.ک پیش تر به دنبال ایجاد یک دولت مستقل کُردی در جنوب و جنوب شرقی ترکیه بود. اما هم اکنون به دنبال حقوق فرهنگی و زبانی کردها و ایجاد نوعی از خودگردانی در چارچوب مرزهای ترکیه است و پس از سی سال درگیری از اواخر سال ۲۰۱۲، بین حکومت ترکیه و عبدالله اوجالان، رهبر پ.ک.ک، گفتگوهای صلح آغاز شد که نزدیک به دو سال به طول انجامید و بالاخره عبدالله اوجالان در نوروز گذشته دستور آتش‌بس و عقب‌نشینی نیروها را از داخل خاک ترکیه صادر کرد که البته گروه توجه چندانی به آن نکرد و اعلام کرد که باید چند تن از اعضای فرماندهی این گروه حضوری با اوجالان دیدار کنند تا گروه مطئمن شود که اینها حرف اوجالان است نه ترکیه. تا اینکه پس از انتخابات ۷ ژوئن ۲۰۱۵، زمینه‌ی ناآرامی‌ها در مناطق جنوب شرق و شرق ترکیه به وجود آمد و پ.ک.ک و ترکیه باردیگر به نقطه‌ی قبل از مذاکرات بازگشتند.

طرفین همدیگر را متهم به اجرا نکردن مفاد توافقنامه که در اسلو پایتخت نروژ صورت گرفته بود؛ می‌کردند. نتیجه اینکه طرفین باردیگر به نقطه‌ی صفر بازگشتند. البته آنچه در این میان مهم است و به عنوان بخشی از سیاست ترکیه در این مقوله از آن یاد می‌شود، سرکار گذاشتن این گروه با ترفند مذاکره است، چون کارشناسان معتقدند که رجب طیب اردوغان (رئیس جمهور کنونی و نخست وزیر سابق)، با این ترفندها درصدد بی‌تاثیر کردن این گروه و جمع‌آوری آرای مناطق کردنشین به نفع خود بوده است و همچنین هم شد.

با نگاهی گذرا به این تحولات، باردیگر اوجالان را در پشت میله‌های زندان مشاهده خواهیم کرد و اعضای پ.ک.ک را در کوهستان‌های شمالی عراق و اقلیم کردستان. البته پ.ک.ک از طریق حزب اتحاد دمکراتیک (پ.ی.د) که در سال ۲۰۰۴ میلادی و به دنبال انشعاب صورت گرفته در گروه، تاسیس کرده بود، در سال‌های اخیر وارد ناآرامی‌های سوریه شد و با تاسیس شاخه نظامی برای این گروه به نام (ی.پ.گ)، توانست تا حدودی شکست‌های متحمل شده در ترکیه را جبران کند. اما آنچه حائز اهمیت است، موقت بودن شرایط در سوریه است. به هرحال وضع سوریه از این بحران خارج خواهد شد و بازی قدرت‌ها در این کشور هم پایان می‌پذیرد. بنابراین پ.ک.ک نمی‌تواند به تداوم شرایط کنونی در شمال سوریه خوشنود و خوش‌بین باشد.

یکی دیگر از میدان‌هایی که پ.ک.ک به دنبال جبران شکست‌هایش در آنجاست، اقلیم کردستان و شمال عراق است. پ.ک.ک دیگر خود به این نتیجه رسیده که قادر به انجام کاری در داخل مرزهای ترکیه نیست و لذا سعی می‌کند تا برای بقای حیات خود، کوهستان‌های شمال عراق را حفظ کند.

پ.ک.ک طی ۱۷ سال گذشته، در بازی سیاست دست خالی برگشته و هنوز هم اعضای این گروه با تجمعات چند نفری در برخی از کشورهای اروپا، خواستار آزادی عبدالله اوجالان هستند، اما نه تنها هیچ پیشرفتی در این زمینه نداشته، بلکه در سال‌های اخیر هم سه تن دیگر از فرماندهان زن خود را در پاریس از دست داد. گفته می‌شد ترور این زن‌ها که از اعضای قدیمی گروه هم بودند؛ توسط ترکیه صورت گرفته است.

کوتاه سخن اینکه، یکی باید خود پ.ک.ک را نجات دهد. اوجالان هم وقتی به این نتیجه رسید، گفت: من از پ.ک.ک استفعا می‌دهم و دست به دامن ترکیه شد و از افکار و سیاست‌های آتاترک تمجید کرد.