یالچین آکدوغان معاون نخست وزیر و یکی از چهره های مطرح حزب حاکم عدالت و توسعه (AKP)، در اظهارات تلویزیونی خود در ۲۹ جولای یک رسوایی سیاسی به بار آورد. تمرکز وی روی بالا گرفتن خشونت میان حکومت ترکیه و حزب کارگران کردستان (PKK) بود، که به تعریف حکومت ترکیه و حکومت ایالات متحده گروهی تروریستی است. آکدوغان ابراز ناراحتی کرد که پروسۀ صلح با PKK که در اوایل ۲۰۱۳ آغاز شد شکست خورده است، و او نه تنها PKK را، بلکه حزب دموکراتیک خلق ها (HDP) را نیز مسئول این شکست می دانست.
رسوایی از جزئیاتی آغاز شد که آکدوغان ارائه کرد دربارۀ اینکه HDP حکومت را –یا دقیقتر بگوییم، رئیس جمهور رجب طیب اردوغان را- نا امید کرد. صلاح الدین دمیرتاش، رهبر کاریزماتیک HDP، در مقابل بلند پروازی عظیم اردوغان برای سیستم ریاست جمهوری مقتدر موضع محکمی اتخاذ کرد. دمیرتاش موضع خود را در خلال کمپین انتخاباتی خود برای انتخابات ۷ ژوئن با تکرا یک جملۀ ساده روشن کرد: «اردوغان، ما نمی گذاریم تو رئیس جمهور شوی». به گفتۀ آکدوغان همین جمله بود که از هم گسیختن پروسۀ صلح را آغاز کرد.
آکدوغان گفت: «جملۀ “ما نمی گذاریم تو رئیس جمهور شوی” عملاً تحریک کننده بود. آیا رئیس جمهور یک رقیب انتخاباتی بود؟ خیر. چرا باید یک حزب کمپین خود را بر  مبنای حمله به فردی بنا کند که رهبر یک حزب سیاسی نیست؟ این کار به شدت تحریک کننده بود. این همان حرکتی بود که تنش واقعی را آغاز کرد.»
چیزی که از این سخنان می شود فهمید این است که اگر چه پروسۀ صلح با شعار انسان دوستانۀ «دیگر نگذاریم مادران گریه کنند» در جامعۀ ترکیه رواج پیدا کرده بود، اما یک انگیزۀ سیاسی پنهان نیز داشته است. اردوغان به چیزی را که حرکت کرد ها می خواهد به آنها می دهد و در مقابل حرکت کرد ها نیز چیزی را که اردوغان می خواهد به وی می دهد: حمایت قاطع در پارلمان برای تصویب یک قانون اساسی جدید با یک سیستم ریاست جمهوری کاملاً سفارشی. اما هنگامی که HDP خود را به عنوان مانعی بر سر راه خواسته های اردوغان نشان داد، همه چیز تغییر کرد. «تنش واقعی» دمیرتاش آغاز شد.
حال آیا این بدان معنی است که پروسۀ پر طمطراق صلح با PKK تنها به خاطر فریب کاری اردوغان برای به دست آوردن قدرت بیشتر به شکست انجامید؟ این ممکن است قانع کننده به نظر برسد، به ویژه برای ذهن های اپوزیسیون، اما واقعیت امر اندکی پیچیده تر از این ها است.
اگر بخواهیم اندکی از پیشینۀ پروسۀ صلح بگوییم، با گفتگو های سری میان حکومت AKP و عبدالله اوجالان رهبر دربند PKK آغاز شد، که می خواست در سال های آخر عمرش خود را از تروریست به صلح طلب تبدیل کند. پس اوجالان در ماه مارس ۲۰۱۳ از همان سلول خود در زندان از مبارزان خود خواست در قبال اصلاحات سیاسی نبرد مسلحانۀ خود علیه ترکیه را متوقف کنند. در ادامه شبه نظامیان مسلح PKK از ترکیه خارج شده و به کردستان عراق خواهند رفت و آتش بس به حکومت اجازه خواهد داد تغییرات و اصلاحات قانونی لازم را به عمل بیاورد.
اما PKK به وعدۀ خود وفا نکرد. شبه نظامیان مسلح PKK از نبرد دست بر داشتند اما هرگز به طور کامل از ترکیه خارج نشدند. علاوه بر این، در سایۀ تلاش حکومت برای پرهیز از هر گونه برخورد، PKK شروع کرد به تحمیل حکم و قانون خود در برخی استان های جنوب شرقی کشور، اخذ مالیات از مشاغل، بر پا کردن دادگاه برای تنبیه مخالفانش و تأسیس پست های ایست و بازرسی. سپس در نتیجۀ شکایت کرد های اسلام گرا از اینکه حکومت آنها را در دست PKK رها کرده است، تنش میان PKK و کرد های اسلام گرا نیز آغاز شد.
جنگ داخلی در سوریه نیز همه چیز را بدتر کرد. PKK و هوادارانش به واسطۀ حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) معرفی شدند و در واقع با آن یکی انگاشته شدند، حزبی که اصلی ترین گروه مسلح کردی در شمال سوریه است که با دولت اسلامی عراق و شام (داعش) مبارزه می کند. جای تعجب نیست که PYD به سرعت نور چشم غرب شد،  در حالی که آنکارا نگران قدرت رو به رشد حرکت کردی بود که آن را سازمانی تروریستی می دانست. پاسخ PKK/HDP محکوم کردن AKP به عنوان حامی جهادی ها در سوریه و به ویژه دولت اسلامی بود. توضیح این مسأله برای AKP بسیار دشوار بود که این حزب نیز دولت اسلامی را به عنوان گروهی تروریستی محکوم می کند، اما بسیار از جمله PKK/HDP متقاعد نشدند.
به همین دلیل هنگامی که روز ۲۰ جولای یک بمب گذار انتحاری باعث مرگ ۳۲ فعال طرف دار کرد ها در سوروچ شد، PKK نه تنها داعش را بلکه حکومت ترکیه را نیز مقصر اعلام کرد. پس از آن PKK با قتل پلیس ها و سربازان ترکیه و شلیک موشک هایی به پایگاه های نظامی آتش بس دو و نیم ساله را شکست. در دو هفتۀ گذشته PKK بیش از ۲۰ تن از پرسنل نیروهای امنیتی ترکیه را کشته است. حق ترکیه را برای دفاع از خود در برابر چنین کمپین خشونت آمیزی باید به رسمیت شناخت، همان گونه که دبیر کل سازمان ملل متحد، بان کی مون، نیز به آن اشاره کرد. در همین حال رسانه های غربی باید دربارۀ تصویر بزک شده ای که از PKK عرضه می کنند و تیتر های داغ خود دربارۀ «قتل عام» کرد ها توسط ترکیه تجدید نظر کنند. PKK نمایندۀ همۀ کرد ها نیست، این را مسعود بارزانی رهبر حکومت اقلیم کردستان عراق نیز، به عنوان یکی از برجسته ترین منتقدان PKK مورد اشاره قرار داده است. (بارزانی اخیراً PKK را متهم کرد به «گستاخی» و ناکام گذاشتن «تلاش های مثبت» آنکارا در راه صلح.)
به عبارت دیگر، حکومت ترکیه در محکوم کردن خشونت PKK و اعمال تدابیر امنیتی برای سرکوب آن، بر خطا نیست. با این حال بلند پروازی سیاسی اردوغان با افزودن یک مسألۀ دیگر وضعیت را بغرنج تر می کند: کینه ورزی نسبت به HDP به خاطر ایستادگیش در مقابل سیستم ریاست جمهوری. احتمالاً به همین علت است که اردوغان هم اکنون نه تنها علیه PKK اقدام می کند، بلکه تلاش می کند برخی چهره های کلیدی HDP، از جمله دمیرتاش را، دستگیر و زندانی کند. اگر چنین شود ممکن است HDP به عنوان حزب تروریستان وجهۀ خود را از دست بدهد و در انتخابات مجدد پیش رو به نفع AKP تمام شود.
القصه، پروسۀ صلح دو و نیم ساله در اثر طوفان واقعی ناشی از جنگ طلبی PKK، تأثیرات مسموم جنگ داخلی سوریه و بلند پروازی ها و زیاده خواهی های آنکارا، اکنون به حالت تعلیق در آمده است. اگر بخت با ترکیه یار باشد، این اوضاع می تواند تنها تشدید موقتی خشونت باشد و پروسۀ صلح می تواند پس از برخورد و اصطکاکی اندک دوباره به راه بیفتد. در غیر این صورت ثابت می شود که پروسۀ صلح یک مکث کوتاه بود در یک قرن نبرد ترکیه با شورش کرد ها که PKK آخرین آنها است.

مصطفی آکیول / المانیتور
ترجمه: خبرگزاری کردپرس