اختلافات حزب دموکرات کردستان عراق و پ‌ک‌ک، حزب کارگران کردستان، که بعد از حمله ارتش ترکیه به مواضع پ‌ک‌ک و پیامدهای این حملات شدت گرفته بود، با حادثه انفجار لوله انتقال نفت از اقلیم کردستان به ترکیه، وارد مرحله تازه‌ای شد.
حملات هوایی جنگنده‌های ترکیه به مواضع پ‌ک‌ک درون مرزهای کردستان عراق درحالی انجام شده که به گفته احمد داوود اغلو، نخست‌وزیر ترکیه، در آغاز حملات طی یک تماس تلفنی مقام های دولت اقلیم در اربیل جریان این حمله‌ها قرار گرفته‌اند.
انجام عملیات در خاک کردستان عراق با انتقاد برخی از احزاب سیاسی محلی و همچنین تعدادی از مقام های دولت عراق روبه رو شده است. حزب دموکرات کردستان عراق، به عنوان یکی از احزاب اصلی حاکم بر اربیل، در بیانیه‌ها و اظهارنظرهایی که در رابطه با حملات اخیر منتشر کرده، با محکوم کردن حملات ارتش ترکیه، به نوعی پ‌ک‌ک را مسئول درگیری‌هایی عنوان کرده که در مرزهای اقلیم صورت گرفته است.
برخی از تشکل‌های نزدیک یا وابسته به پ‌ک‌ک می‌گویند دور جدید حملات ترکیه به مواضع این حزب، با چراغ سبز مسعود بارزانی صورت گرفته است. در برابر، سران حزب دموکرات کردستان عراق پ‌ک‌ک را متهم می‌کنند که با استقرار درون خاک این اقلیم، باعث حملات ترکیه و کشته‌شدن غیرنظامیان ساکن در نوار مرزی شده‌اند.
این اختلافات به جایی رسید که در پی کشته شدن تعدادی غیرنظامی ساکن کردستان عراق بر اثر گلوله‌باران جنگنده‌های ترکیه، ریاست هیات وزرای کردستان با لحنی نه چندان تند از ارتش ترکیه خواست از بمباران روستاهای اقلیم خودداری کند. در همین حال دولت اربیل از نیروهای حزب کارگران کردستان خواست از مناطق مسکونی اقلیم کردستان عقب‌نشینی کنند تا “بیش از این” جان شهروندان و منافع آنها در چهارچوب جنگ پ‌ک‌ک و ارتش ترکیه قرار نگیرد.
همچنین انفجار لوله انتقال نفت از کردستان عراق به ترکیه از سوی پ‌ک‌ک، که به وارد آمدن خسارات اقتصادی فراوانی انجامید، با انتقاد شدید حزب دموکرات کردستان روبه رو شد. هر چند مسئولان حزب کارگران کردستان چند روز بعد گفتند که این انفجار به دستور شورای رهبری حزب صورت نگرفته و آنها کماکان می‌کوشدند که لطمه‌ای به منافع اقلیم کردستان وارد نشود.
جنگ داخلی؛ اختلافات تاریخی
از زمان شروع جنگ داخلی حزب دموکرات کردستان عراق با حزب کارگران کردستان نزدیک به دو دهه می‌گذرد. در این مدت اگرچه مناسبات دو حزب فراز و فرودهای فراوانی داشته، اما این احزاب عمدتا با یکدیگر روابط سرد و پرتنشی را از سر گذرانده‌اند.
گذشته از اختلافات تاریخی و ایدئولوژیک، این دو حزب طی دو سال گذشته به ویژه بر سر نحوه “برگزاری کنگره ملی کُرد” و میزان نفوذ میان کردهای سوریه دچار تنش‌های متعدد و جنگ رسانه‌ای کم‌سابقه‌ای شده‌اند.
بعد از حمله نیروهای گروه موسوم به “دولت اسلامی” یاداعش به کردستان عراق، به نظر می‌رسید روابط دو حزب بهبود پیدا کرده است. حتی مسعود بارزانی، رئیس دولت کردستان عراق، شخصا از سنگرهای نظامی پ‌ک‌ک در اقلیم کردستان بازدید و بر همبستگی برای مقابله با تهدید مشترک تاکید کرد.
اما این روند دیری نپایید و اختلافات دوباره به ویژه بر سر منطقه شنگال (سنجار)، که در نزدیکی مرز عراق با سوریه واقع است، شدت گرفت.
بعد از عقب‌نشینی نیروهای وابسته به حزب دموکرات در منطقه ایزدی‌نشین شنگال و تسلط داعش بر مناطق محل سکونت آنها، نیروهای پ‌ک‌ک با ایجاد یک محل گذر، شمار زیادی از ایزدی‌ها را نجات دادند. این نیروها، سپس با انتقال بخشی از ایزدی‌ها به کردستان سوریه به آموزش نظامی آنها برای مقابله با داعش پرداختند و چندین گردان نظامی متشکل از زنان و مردان ایزدی را تشکیل دادند.
پ‌ک‌ک، همزمان تعداد زیادی نیروی نظامی به کوهستان شنگال اعزام کرد و بعد از استقرار، از این منطقه خارج نشد.
این موضوع با انتقاد شدید حزب دموکرات کردستان عراق روبه رو شده و تا کنون بارها از پ‌ک‌ک خواسته است این مناطق را ترک کند. مسعود بارزانی، رئیس این حزب که از گسترش نفوذ پ‌ک‌ک در بین ایزدیان نگران است، چندین‌بار از آنها خواسته است از “دخالت در امور اقلیم کردستان” دست بردارند.
با این حال انتقادها و اقدامات آقای بارزانی برای تسلط کامل بر شنگال راه به جایی نبرده و از حدود دو سال پیش نفوذ حزب کارگران کردستان در این منطقه روز به روز افزایش یافته است. حتی در مقاطعی رهبران این حزب از احتمال تبدیل‌کردن شنگال به کانتون و ایجاد سیستمی مشابه آنچه در کردستان سوریه تثبیت شده، سخن به میان آورده‌اند.
مرکز اختلافات
اما شنگال (سنجار) چه اهمیتی دارد که به جدی‌ترین نقطه اختلاف این دو حزب تبدیل شده است؟
نفوذ حزب دموکرات کردستان در منطقه ایزدی‌نشین شنگال، قبل از حمله داعش کاهش یافته و در آخرین انتخابات عراق نیز ایزدی‌ها به این حزب رای نداده بودند. با این حال، شکست اصلی حزب دموکرات در شنگال، نه در پی اعلام نتایج انتخابات، بلکه در زمان تصرف شهر توسط داعش صورت گرفت. برخی از ایزدیان می‌گویند عقب‌نشینی پیشمرگه ها به افزایش خسارات جانی منجر شد. این باور، براعتبار حزب دموکرات نزد بخشی از افکار عمومی کردستان تاثیری منفی بر جای گذاشت.
بازگرداندن اعتماد ایزدی‌ها و جبران اعتبار از دست رفته، یکی از دلایل اهمیت شنگال برای حزب دموکرات است، اما از آن مهم‌تر اهمیت سوق‌الجیشی این منطقه است که یکی از دروازه‌های اصلی به کردستان سوریه به شمار می‌رود.
در آغاز تحولات سوریه و فراهم‌شدن امکان اجرای “خودمدیریتی دموکراتیک” در کردستان سوریه، حزب دموکرات کردستان عراق تلاش‌های فراوانی کرد تا نفوذ خود را میان کردهای سوریه گسترش دهد، اما موفق نشد و این منطقه سرانجام به کنترل پ‌ی‌د، حزب اتحاد دموکراتیک، درآمد که جریانی نزدیک به پ‌ک‌ک به شمار می‌آید.
با گسترش نفوذ پ‌ک‌ک در شنگال، دامنه ناکامی های حزب دموکرات در کردستان سوریه، به کردستان عراق رسید و این نگرانی را برای بارزانی به وجود آورد که با گسترش نفوذ حزب رقیب، برای همیشه حمایت ایزدی‌ها و حتی منطقه استراتژیک شنگال را از دست بدهد.
شنگال برای پ‌ک‌ک نیز به همان میزان اهمیت دارد. بخشی از مواضع نظامی این حزب درون کردستان عراق قرار دارد و از این بابت همواره با محدودیت‌هایی از سوی حزب دموکرات روبه رو بوده است.
پ‌ک‌ک با نفوذ بر شنگال می‌تواند از این منطقه به عنوان اهرم فشار در اختلافات ارضی خود با حزب دموکرات استفاده کند. اما از آن مهم‌تر اهمیتی است که شنگال برای کردهای سوریه دارد.
“روژآوا”، نامی که کردهای سوریه به منطقه تحت کنترل خود اطلاق می‌کنند، از سه طرف با ترکیه و شهرهای تحت کنترل داعش در سوریه هم مرز و در اغلب این مناطق نیز در حال جنگ و درگیری نظامی است. این منطقه از شرق با شنگال چندین کیلومتر مرز مشترک دارد که طی چندسال گذشته باوجود محدودیت‌هایی که حزب دموکرات کردستان از طریق زدن خندق ایجاد کرده، معبری مهم برای جابه‌جایی آوارگان و تامین نیازمندی‌های اقتصادی بوده است.
شنگال تنها مرز آزاد کردستان سوریه است و از دست دادن آن می‌تواند منجر به تشدید احتمالی محدودیت‌های حزب دموکرات و ایجاد فشار برای گرفتن امتیاز بیشتر از کردهای سوریه و تضعیف مواضع احزاب نزدیک به پ‌ک‌ک شود.
ترکیه، پ‌ک‌ک، کردستان عراق
اما علاوه بر شنگال، که جنگ سرد دو حزب آنجا متمرکز است، حزب دموکرات کردستان عراق و پ‌ک‌ک در چندین مرز دیگر نیز بر سر حاکمیت سرزمینی اختلاف دارند.
این در حالی است که مسعود بارزانی و حزب او که نزدیک به حزب عدالت و توسعه در ترکیه به حساب می‌آیند، علاوه بر منابع سیاسی مشترک، منافع اقتصادی گسترده‌ای دارند که آنها را علیه پ‌ک‌ک در یک جبهه قرار می‌دهد.
از دست دادن اکثریت پارلمانی حزب عدالت و توسعه در انتخابات ژوئن (خرداد) امسال، زنگ خطری برای متحد این حزب در کردستان عراق بود. حزب دموکرات در این انتخابات از حزب عدالت و توسعه حمایت کرد.
در نگاه کلی، وضعیت حزب عدالت و توسعه در ترکیه و فرجام اختلافات احزاب کردستان عراق بر سر ریاست مجدد بارزانی می‌تواند بر اختلافات حزب دموکرات و پ‌ک‌ک نیز تاثیرگذار باشد.
از سوی دیگر، ترکیه در پی حملات اخیر، فشارهایش را بر حزب دموکرات برای وادار کردن پ‌ک‌ک به عقب‌نشینی از کردستان عراق تشدید کرده و به همین دلیل مرز اختلافات دو گروه کرد از شنگال فراتر رفته است.
پیروزی در این جدل تاریخی تا حدود زیادی بستگی به تحولات منطقه و پیامدهای ورود ترکیه به جنگ با داعش دارد. در صورتی که ترکیه موفق به ایجاد منطقه ای حائل برای جلوگیری از پیوستن دو کانتون عفرین و کوبانی شود، کردهای سوریه و پ‌ک‌ک چاره‌ای جز تغییر رویکرد به مرزهای کردستان عراق نخواهند داشت.
اما اگر کردهای سوریه بتوانند این دو کانتون را به هم متصل کنند، وابستگی آنها به مرزهای کردستان عراق تا حدود زیادی کاهش پیدا خواهد کرد و در منازعه شنگال نیز کماکان دست بالا را خواهند داشت.
