انجمن بی‌تاوان : مفهوم تروریسم در ایران از آن دست مفاهیمی است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، به بخشی لاینفک از حیات روزانه جامعه ایرانی تبدیل گشت. گروه های تروریستی متعدد به ویژه گروه های تجزیه طلب قومی و همچنین گروه های مسلح چپ گرا با بهره گیری از شرایط سیاسی پیش آمده ناشی از سقوط رژیم سلطنت و همچنین ضعف حکومت نوپا، به خشونت و ترور متوسل شدند. شهرهای سراسر ایران، صحنه عملیات های بمب گذاری و حملات مسلحانه و ترور بود. حجم اقدامات تروریستی و تعداد قربانیان ترور، از اواخر سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۲ به طور فزاینده ای شدت گرفت. هرچند دهه ۶۰ شمسی، اوج اقدامات تروریستی گروهک ها در تاریخ معاصر ایران بود و حدود ۱۷۰۰۰ شهروند ایرانی تنها در این دهه قربانی شدند اما با گذشت حدود ۵ سال از انقلاب و از سال ۱۳۶۳، حجم ترورها در ایران روند نزولی یافت. همکاری مردم و دستگاه های امنیتی، ضربات مهم بر پیکره تشکیلاتی این گروهک ها در داخل و تثبیت قدرت نظام نوپای سیاسی را می توان از مهم ترین دلایل کاهش حجم قربانیان ترور در ایران دانست.
از سال های پایانی دهه پرتلاطم ۶۰، به ویژه پس از پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، روند کاهشی عملیات گروه های تروریستی در ایران با سرعت بیشتری ادامه یافت و تقریبا به نصف در سال ۶۸ در مقایسه با سال آخر جنگ رسید. دهه ۷۰ تا اوایل دهه ۸۰ را باید دوران کاهش حجم اقدامات تروریستی علیه کشور و به تبع آن کاهش قربانیان ترور در ایران دانست.
پایان جنگ و نیاز مبرم کشور به توسعه به خصوص در حوزه اقتصادی، که با شعار سازندگی در میانه سال های ۶۸ تا ۷۶ شمسی همراه بود و همچنین گفتمان فرهنگ گرا و تنش زدای دولت وقت که در سیاست خارجی،
اعتمادسازی در روابط با کشورهای غربی را محور قرار داده بود، روند کاهشی اقدامات تروریستی همچنان ادامه دار بود.
از نیمه های دهه ۸۰ به این سو، شرایط مختلف ایجاد شد. با تشکیل گروه تروریستی جندالله(جندالشیطان) در اوایل دهه ۸۰ و آغاز اقدامات تروریستی آن در استان هایی مانند سیستان و بلوچستان و کرمان، حجم عملیات تروریستی علیه نظامیان و شهروندان عادی افزایشی تدریجی از خود نشان داد. سال ۱۳۸۴ که آغاز اقدامات تروریستی گروهک جندالله بود، همزمان عملیات تروریستی در کشور و به دنبال آن تعداد قربانیان ترور، روند صعودی به خود گرفت. با این حال مجموع قربانیان ترور دهه ۸۰ شمسی که حدود ۸۰۰ نفر هستند همچنان نسبت به دهه ۷۰ که بیش از ۱۴۰۰ نفر هستند کمتر است. اما در دهه ۹۰ به دلایل متعددی حجم قربانیان ترور افزایش یافت.
جنگ در سوریه و عراق و دعوت دولت های مرکزی در بغداد و دمشق برای عزیمت نیروهای ایرانی و مشاوران نظامی برای مقابله با گروه های تروریستی افراط گرا و چندملیتی به این دو کشور، ترور دانشمندان هسته ای ایرانی توسط رژیم اسرائیل و گسترش عملیات های تروریستی گروه های تجزیه طلب کردی در مناطق شمال غربی، ورود داعش به حیطه اقدامات تروریستی در داخل ایران، افزون بر استمرار فعالیت گروهک های تکفیری در جنوب شرقی کشور، باعث گردید تا دهه ۹۰ به ویژه سال های میانی آن، شاهد افزایش تعداد قربانیان ترور در کشور باشد. هرچند که از نیمه های آن دهه تا پایان آن، بار دیگر شاهد کاهش نسبی تعداد قربانیان ترور هستیم. احتمالا یکی از دلایل بارز در کاهش این حملات، شکست گروه تروریستی تکفیری داعش در عراق در سال ۱۳۹۵ و به دنبال آن محدود شدن فعالیت های آن در عراق و سوریه بوده است.
سیر قابل توجه کاهش حملات تروریستی علیه شهروندان ایرانی تا سال ۱۴۰۲ ادامه یافت. حملات گسترده نیروهای مسلح ایران علیه اردوگاه های نظامی و مقرهای گروه های تجزیه طلب و تروریستی کردی ایرانی در خاک عراق و سپس انعقاد توافق‌نامه امنیتی تهران-بغداد در خصوص گروه های تجزیه طلب و تروریستی کردی برای خلع سلاح آنها و دورکردن آنان از نقاط مرزی در زمینه کاهش حملات تروریستی این گروه ها به نقاط شمال غربی کشور که بیشتر قربانیان را سربازان و نیروهای مرزبانی تشکیل می دادند. از این رو در سال ۱۴۰۲، کشور شاهد کاهش قابل توجه حملات این گروه ها بود که بارزترین آنها گروهک های تروریستی پژاک و حزب دمکرات کردستان ایران بودند. با این حال بروز حادثه تلخ حملات انتحاری داعش در کرمان در ۱۳ دی ۱۴۰۲ که یکی از بزرگ ترین و مرگبارترین وقایع تروریستی ایران از ابتدای انقلاب تاکنون بود و منجر به شهادت ۹۷ شهروند ایرانی و تعدادی از اتباع کشور افغانستان شد، باعث گردید آن سال تعداد قربانیان ترور در ایران به شکل قابل توجهی نسبت به چند سال پیش از آن افزایش یابد.
سال ۱۴۰۳ هرچند همچنان شاهد آرامش در مناطق شمال غرب ایران هستیم اما در این سال، اقدامات گروه تروریستی افراط گرای جیش العدل(جیش الظلم) منجر به افزایش تعداد قربانیان ترور در استان سیستان و بلوچستان گردید. علاوه بر اینکه حملات تروریستی رژیم صهیونیستی علیه مستشاران نظامی ایرانی و شهروندان کشورمان در سوریه و لبنان، در افزایش تعداد قربانیان مؤثر بوده است.
بررسی نموداری اقدامات تروریستی علیه ایران و حجم قربانیان ترور در طول چهار و نیم دهه اخیر نشان می دهد که حدود ۷۰ درصد حملات تروریستی در ایران، در یک دهه ابتدایی پیروزی انقلاب به وقوع پیوسته است.
اما با آرامش تدریجی فضای سیاسی و ثبات و امنیت ایجاد شده در شهرها، میزان قربانیان ترور نیز به اندازه قابل توجهی کاهش یافته است.
قربانیان ترور در ایران از حیث کثرت، یکی از بزرگ ترین جوامع قربانی ترور و نقض حقوق بشر در دنیا به شمار می رود. آنچه که قابل اعتناست این است که بخش قابل توجهی از گروه هایی که از دهه ۶۰ شمسی دست به ترور شهروندان ایرانی زدند، با خروج از ایران در همان سال ها، در برخی از کشورهای اروپایی مستقر شدند. استقرار این گروه ها در آن کشورها، منجر به تغییر رویه های خشونت آمیز آنها نشد. هرچند که تعداد قربانیان ترور کاهش قابل توجهی پیدا کرد اما این گروه ها همچنان با پشتیبانی هایی که از کشورهای میزبان دریافت می کردند و فضای امن به وجود آمده برای آنها، به برنامه ریزی برای انجام حملات تروریستی در داخل ایران ادامه دادند.
قربانیان تروریسم از اقشاری هستند که به دلیل سلب حق حیات و آسیب به آنان، قربانی نقض حقوق بشر شده اند. افزون بر آنها بازماندگان حوادث تروریستی و خانواده های آنان را نیز به دلیل صدمات روحی و مالی، باید در این دسته جای داد. متأسفانه وضع قوانین و معاهدات بین المللی نتوانسته است که به احیای حقوق این قربانیان کمک مؤثری بکند. صدای قربانیان ترور در سراسر دنیا، به یک اندازه شنیده نمی شود و رویکردهای سیاسی نقش مهمی در این تبعیض ایفا می کنند. شاید ایجاد شبکه ای گسترده از بازماندگان حوادث تروریستی و قربانیان در گستره کشورهایی که بیشترین آسیب از تروریسم را متحمل شده اند و همراهی فعالان حقوقی و حقوق بشری با این شبکه گسترده، بتواند اثرگذاری قوانین و معاهدات موجود را بیشتر کند.
منبع : خبرگزاری فارس
