پس از خروج پ.ک.ک، چه کسی کنترل بیش از شصت روستای کردنشین منطقه را در دست خواهد گرفت؟
به گزارش خبرگزاری بی تاوان، اعلام انحلال و خلع سلاح گروه کارگران کردستان (پ.ک.ک) در ۱۲ مه ۲۰۲۵، همچنان در سراسر خاورمیانه طنین‌انداز است. به ویژه در قندیل، منطقه کوهستانی کردستان عراق در امتداد مرز ترکیه که پ.ک.ک از اواخر دهه ۱۹۹۰ در آن مستقر بوده است، سوالاتی مطرح می‌شود.
حضور پ.ک.ک در قندیل عملاً مانع از آن شده است که دو حزب سیاسی اصلی دولت منطقه‌ای کردستان عراق، حزب دموکرات کردستان (KDP) به رهبری خانواده بارزانی و اتحادیه میهنی کردستان (PUK) به رهبری خانواده طالبانی، کنترل بیش از شصت روستای کردنشین قندیل را در دست بگیرند.
در طول سال‌ها، پ.ک.ک یک سیستم حکومتی برای روستاهای منطقه قندیل ایجاد کرده، انتخابات محلی و سیستم ریاست مشترک برای شهرداران را اجرا کرده است – که از ویژگی‌های بارز ساختارهای وابسته به پ.ک.ک در سراسر خاورمیانه است. شبه‌نظامیان پ.ک.ک امنیت جمعیت غیرنظامی قندیل را تأمین کرده‌اند، اگرچه حملات هوایی شدید ترکیه در سال‌های اخیر حضور مشهود جنگجویان پ.ک.ک را کاهش داده است.
و در حالی که هم حزب دموکرات کردستان و هم اتحادیه میهنی کردستان هیچ کنترل فیزیکی بر منطقه ندارند، درجات مختلفی از ارتباط را با ساکنان آن، به ویژه کسانی که حقوق و مستمری دولتی دریافت می‌کنند، حفظ کرده‌اند و دولت منطقه‌ای کردستان خدمات حداقلی را به برخی از روستاهای قندیل ارائه می‌دهد. وضعیت اداری فعلی این منطقه محصور، نشان‌دهنده مجموعه‌ای لایه لایه و در حال تحول از ترتیبات محلی است که عمدتاً با پویایی متغیر درگیری شکل گرفته است.
پس از انحلال کامل پ.ک.ک و خروج از منطقه چه اتفاقی خواهد افتاد؟ چه کسی مسئولیت اداره منطقه را در پی آن بر عهده خواهد گرفت؟ آیا خلاء امنیتی حاصل در منطقه کوهستانی می‌تواند منجر به درگیری دیگری شود و آیا حزب دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان می‌توانند این خلاء را پر کنند؟ پاسخ به این سؤالات بسته به اینکه از چه کسی پرسیده شود، متفاوت است.
ساکنان قندیل که با وجود بمباران‌های ترکیه در روستاهای خود مانده‌اند، در یک سیستم محلی شرکت کرده‌اند که از سال ۲۰۰۹ هر دو سال یکبار انتخابات برگزار کرده است. این برخلاف بقیه کردستان عراق است که انتخابات محلی به تأخیر می‌افتد و اغلب به صورت صحنه‌سازی شده برگزار می‌شود. چندین عضو شورای محلی بیناره قندیل، که توسط ساکنان شصت و سه روستای قندیل انتخاب شده‌اند، خوش‌بینی محتاطانه‌ای را ابراز کردند که تصمیم پ.ک.ک صلح و ثبات را به ارمغان خواهد آورد. یکی از اعضای شورا توضیح داد: «مشخص نیست چه کسی کنترل را به دست خواهد گرفت، اما ما مطمئناً می‌خواهیم نهادهای مردمی را که در اینجا ساخته‌ایم حفظ کنیم.»
احتمال اینکه دولت اقلیم کردستان کنترل منطقه را به دست گیرد، مطرح است. ساختار حکومت محلی دولت اقلیم کردستان با سیستمی که در منطقه قندیل تحت کنترل پ.ک.ک اجرا می‌شود، تفاوت قابل توجهی دارد. در حالی که دولت منطقه‌ای کردستان، به ویژه حزب حاکم دموکرات کردستان، عمدتاً برای حمایت سیاسی به اتحادهای قبیله‌ای متکی بوده است، حکومت محلی در قندیل عمدتاً مبتنی بر اصول به اصطلاح «کنفدرالیسم دموکراتیک» است که توسط عبدالله اوجالان، رهبر زندانی پ.ک.ک، حمایت می‌شود. مقامات کرد عراقی با چالش‌های قابل توجهی در سوق دادن چنین حکومت مترقی به درون یک چارچوب قبیله‌ای روبرو خواهند شد.
خروج پ.ک.ک می‌تواند رقابت بین حزب دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان را برای پر کردن خلاء و کنترل منطقه برانگیزد. در حالی که بسیاری از روستاییان محلی ممکن است به دلیل روابط تاریخی اتحادیه میهنی کردستان با پ.ک.ک به آن گرایش داشته باشند، بخش قابل توجهی از ساکنان قندیل – از جمله کسانی که در اثر درگیری آواره شده‌اند – ارتباطات خود را با حزب دموکرات کردستان حفظ کرده‌اند. مشاهده چگونگی تلاش هر گروه برای بازسازی حمایت مردمی خود در چشم‌انداز پس از پ.ک.ک بسیار مهم خواهد بود.
اگر انحلال پ.ک.ک به آرامی پیش برود، روستاهای کردنشین در قندیل می‌توانند شاهد تغییر عمده‌ای به سمت صلح و بازسازی باشند. با این حال، با توجه به ماهیت پیچیده درگیری، چنین گذاری احتمالاً شکننده خواهد بود.
بخش عمده‌ای از این موضوع به واکنش بازیگران منطقه‌ای مانند ترکیه و ایران به خروج پ.ک.ک از این منطقه بستگی دارد. اگر روندهای گذشته، به ویژه در دوران پس از داعش، ادامه یابد، دولت مرکزی عراق احتمالاً کنترل بیشتری بر منطقه اعمال خواهد کرد و این امر استقلال دولت منطقه‌ای کردستان را بیش از پیش تضعیف خواهد کرد. در مورد قندیل، ترکیه و ایران صریحاً از این اقدام حمایت خواهند کرد.
بغداد پیش از این آمادگی خود را برای کنترل تسلیحات پ.ک.ک پس از تصمیم انحلال ابراز کرده است که نشان‌دهنده علاقه روزافزون به اعمال اقتدار بر قندیل است. اگرچه اربیل و بغداد عموماً در مخالفت با حضور پ.ک.ک در قندیل و سایر بخش‌های کردستان عراق همسو هستند، اما افزایش دخالت دولت عراق در این منطقه می‌تواند تنش‌های جدیدی را بین این دو ایجاد کند.
درست مانند انحلال پ.ک.ک، رسیدگی به امور حکومت محلی در قندیل احتمالاً کار دشواری خواهد بود. گاهی اوقات، امضای یک توافق، پایان یک آغاز است، نه آغاز یک پایان.
