اگرچه ترکیه گهگاه در پرونده سوریه در برابر آمریکا مواضع تندی گرفته، اما همواره ناچار شده در برابر روسیه با تعامل و انعطاف بیشتری برخورد کند.

به گزارش انجمن بی تاوان٬ طی هفته‌های گذشته و به ویژه پس از اعلام تصمیم ناگهانی دونالد ترامپ در مورد ضرورت خروج نیروهای نظامی آمریکا از سوریه٬ شاهد تحولات سیاسی مهمی در پرونده سوریه بودیم، اما یکی از مهمترین مسائل مرتبط با تحولات سوریه ادعاهای رجب طیب اردوغان در مورد ضرورت ورود ارتش ترکیه به شمال سوریه برای حفظ امنیت ملی ترکیه است.

اردوغان در چند سال اخیر تلاش کرده  به آمریکا و اروپا این موضوع را بقبولاند که مدافعین کُرد شمال سوریه (ی.پ.گ) و گروه‌های سیاسی و نظامی وابسته به پ.ک.ک٬ همچون خود پ.ک.ک نیروهای تروریستی به شمار می‌آیند، اما مقامات آمریکا و اتحادیه اروپا بارها اعلام کردند که در این موضوع همچون ترکیه نمی‌اندیشند و به باور آنها نیروهای ی.پ.گ افرادی هستند که در جنگ با تروریسم افراطی و گروه داعش توانستند کارنامه درخشانی از خود برجای بگذارند.

در این میان اگرچه روسیه نیز حاضر به پذیرش مواضع ترکیه نشده و پ.ک.ک را به عنوان تروریست معرفی نکرده، اما در عمل تلاش کرده که با توجه به اهمیت پرونده فعالیت مشترک مسکو و آنکارا در ماجرای کنترل ادلب٬ تا حدودی زمینه آن را فراهم کند که ترکیه بر روی ارض واقع در مسیر رسیدن به اهداف خود حرکت کند.

علاوه بر این٬ روسیه در دو نقطه دیگر نیز به داد ترکیه رسیده است. نخست٬ موافقت با عدم دعوت سران پ.ی.د و سیاست‌مداران وابسته به پ.ک.ک به اجلاس آستانه٬ ژنو و سوچی و دوم٬ مخالفت نکردن و نشان دادن چراغ سبز برای حمله به عفرین و اشغال این شهر توسط ترکیه.

به عبارتی دیگر در شرایطی که آمریکا به طور مداوم در ماجرای بحران سوریه ترکیه را تهدید و گاهی تحقیر کرده و پیام‌های روشنی علیه مقامات آنکارا منتشر کرده است٬ روسیه تلاش کرده در این حوزه با ترکیه رفتاری سرشار از احترام و تعامل داشته باشد.

به همین خاطر٬ رفتارهای هوشمندانه ولادیمیر پوتین در ماجرای سوریه موجب آن شد که  ترکیه رفته رفته خود را به روسیه نزدیک و در مذاکرات آستانه در کنار روسیه و ایران نقش مهمی برای مدیریت پرونده سوریه ایفا کند.

اگرچه ترکیه در همکاری با ایران و روسیه گاهی سراغ تکنوازی رفته و اردوغان به دنبال گرفتن سهم بیشتری از کیک سوریه بوده است٬ اما در هر حال روسیه و ایران توانستند ترکیه را مهار کنند.

در چند ماه اخیر٬ رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه بارها اعلام کرد که می‌خواهد به زودی به شرق فرات حمله کند و مناطق کردنشین سوریه را در اختیار بگیرد تا مانع از تحرک نیروهای وابسته به پ.ک.ک شود. به همین منظور ۸۰ هزار نفر از نیروهای نظامی و بیش از ۵ هزار نفر از نیروهای موسوم به ارتش آزاد سوریه را به مرز این کشور برده است، اما به دلیل مخالفت‌های آمریکا و همچنین تصمیمات خاص پوتین٬ حمله اردوغان به شرق فرات٬ هنوز عملی نشده است.

چندی پیش یک هیئت سیاسی امنیتی از آنکارا شامل خلوصی آکار وزیر دفاع٬ هاکان فیدان رئیس سرویس اطلاعاتی میت و مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه برای کسب رضایت روسیه در مورد حمله به شرق فرات به مسکو سفر کردند، اما سفر آنها دستاوردی نداشت. تا این که رجب طیب اردوغان شخصاً به روسیه رفت و در این مورد با ولادیمیر پوتین صحبت کرد.

یکی از مهمترین نتایج و دستاوردهای سفر اردوغان به روسیه این بود که برخلاف پیش‌بینی‌ها٬ ولادیمیر پوتین نه تنها مجوز حمله به شرق فرات را صادر نکرد، بلکه با یک استراتژی هوشمندانه و خاص٬ توانست اردوغان را مهار کند و هم اینکه تلاش می‌کند قدم به قدم و به شکل تدریجی آنکارا را به دمشق نزدیک کند. به همین دلیل است که پوتین در کنفرانس مطبوعاتی خود بر ضرورت بازگشت ترکیه و سوریه به توافقنامه آدانا تاکید کرد.

توصیه پوتین به اردوغان برای نزدیک شدن به دمشق

اردوغان به توصیه ولادیمیر پوتین٬ اعلام آمادگی کرده که یک بار دیگر توافقنامه آدانا بین ترکیه و سوریه بر روی میز قرار بگیرد، اما این توافقنامه چیست و چه ابعادی دارد؟

در سال ۱۹۹۸ میلادی و در شرایطی که فعالیت‌های سیاسی، نظامی و سازماندهی پ.ک.ک در شمال سوریه و همچنین در شهرهای حلب٬ دمشق و بقاع لبنان به اوج خود رسیده بود٬ ترکیه حاضر شد در این مورد با حافظ اسد رئیس جمهور سوریه مذاکره کند.

گفته می‌شود اصلی‌ترین مبتکر برای حرکت به سمت امضا شدن توافقنامه آدانا٬ بیل کلینتون رئیس‌جمهور وقت آمریکا بوده است.

کلینتون در آن دوران با نوشتن نامه‌ای به سلیمان دمیرل رئیس جمهور وقت ترکیه و معرفی حسنی مبارک رئیس جمهور مصر به عنوان میانجی٬ از آنها خواسته تلاش کنند تا با سوریه به توافق امنیتی مهمی دست پیدا کنند.

طرفین در این مذاکره به این نتیجه رسیدند که لازم است برای حل اختلافات سیاسی بین آنکارا و دمشق٬ کلیه فعالیت‌های پ.ک.ک در سوریه متوقف شود و متعاقب آن پس از این توافق اولیه٬ در شهر آدانای ترکیه با حضور مقامات امنیتی و سیاسی ترکیه و سوریه٬ توافقنامه‌ای به امضا رسیده که به نام توافقنامه آدانا مشهور شده و این متن منجر به آن شد که تحول بسیار مهمی در تاریخ فعالیت‌های نظامی و سیاسی پ.ک.ک روی دهد.

این تحول عبارت بود از حرکت تدریجی حافظ اسد به سمت فاصله گرفتن از پ.ک.ک و وادار کردن عبدالله اوجالان رهبر پ.ک.ک به خروج از این کشور.

مهمترین تعهدات سوریه و ترکیه در توافقنامه آدانا از قرار زیر است:

ممنوعیت حضور عبدالله اوجالان و دیگر سران پ.ک.ک در سوریه (این توافق نهایتاً منجر به خروج اوجالان از سوریه و دستگیری او در کنیا شد.)

ممنوعیت فعالیت تجاری٬ سیاسی و سازمانی پ.ک.ک در خاک سوریه.

ایجاد خط تلفن زنده و مداوم بین سران سرویس‌های اطلاعاتی ترکیه و سوریه.

محاکمه سران پ.ک.ک در سوریه و اعلام نام این گروه به عنوان گروه تروریستی.

توافقنامه آدانا بین ترکیه و سوریه٬ پیش از قدرت گرفتن حزب عدالت و توسعه امضا شده بود. این توافقنامه در سال ۱۹۹۸ میلادی امضا شد و حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان و عبدالله گل در سال ۲۰۰۱ به قدرت رسید و چندین سال طول کشید تا تیم سیاسی آکپارتی به این باور نهایی رسید که لازم است یکبار دیگر برای تقویت مفاد امنیتی و سیاسی پیمان‌نامه آدانا٬ به سوریه مراجعه کند و سفر رجب طیب اردوغان به دمشق و دیدار او با بشار اسد رئیس جمهور ترکیه نیز در همین مسیر صورت گرفت.

اردوغان توانست طی سالیان ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۲ میلادی٬ با مشورت جمعی از کارشناسان امنیتی و حقوقی٬ توافقنامه آدانا را تقویت کرده و به تصویب مجلس ملی ترکیه برساند. حال باید دید آیا در شرایط کنونی٬ اردوغان با تدبیر هوشمندانه ولادیمیر پوتین و تشویق‌های ایران٬ سیاست مذاکره و عادی‌سازی رابطه با دمشق را دنبال می‌گیرد یا دست به اقدامات مخاطره‌آمیز می‌زند؟