بیانیۀ اخیر شماری از متخصصان و کنشگران فرهنگی درباره «مراسم نوروز در مناطق غرب و شمال‌غرب کشور» بی‌گمان از دغدغه‌ای ملی و اراده‌ای برای صیانت از هویت تاریخی ایران نشأت گرفته و همین دغدغه در اصل شایسته تقدیر است.
به گزارش خبرگزاری بی‌تاوان، بیانیۀ اخیر شماری از متخصصان و کنشگران فرهنگی درباره «مراسم نوروز در مناطق غرب و شمال‌غرب کشور» بی‌گمان از دغدغه‌ای ملی و اراده‌ای برای صیانت از هویت تاریخی ایران نشأت گرفته و همین دغدغه در اصل شایسته تقدیر است. اشاره امضاکنندگان بیانیه مذکور به سیاست کشورهای همسایه درباره نوروز که «برخی کشورهای همسایه، که نوروز، جشن ملّی‌شان نیست و دولت‌هایشان، دست‌کم تاکنون آن را به رسمیّت نشناخته‌اند» نیز به خوبی سیاست مزورانه یک کشور به خصوص در مورد نوروز و کردها و دامن زدن به برخی اختلافات و تنش‌های قومی در ایران را آشکار کرده است که جای تقدیر دارد.
همچنین هشدار در مورد تلاش دشمنان برای «فعّال کردنِ گسل‌های قومی در کشور» با هدف «بر هم زدن یکپارچگی ایرانِ عزیز»، انتقاد از «بحث‌های نابه‌هنگام و تفرقه‌افکن و انسجام‌سوزی چون طرح بحثِ «فدرالیسم» با استناد ناموجّه و عجیب به برخی متونِ دینی»، انتقاد صریح «تحریفِ اصل پانزدهم قانون اساسی از زبانِ سخنگوی قوۀ مجریه»، اعتراض به خطاب کردن استانداران به عنوان «رئیس‌جمهورِ استان‌ها» و نقد شجاعانه «دیدار عالی‌ترین مقام اجرایی کشور با برخی افرادِ افراطیِ قوم‌گرا و ستیزه‌جو با ارکانِ هویتِ ملّی ایران» نشان از حُریت و نگاه صحیح و هوشمندی نویسندگان بیانیه دارد.
با این حال، بررسی دقیق این بیانیه نشان می‌دهد برخی از داده‌های آن، دچار برداشت‌های ناصحیح، تحلیل‌های یک‌سویه و گاه فقدان آگاهی از بافت فرهنگی و اجتماعی مناطق مورد اشاره به‌ویژه استان کردستان و آذربایجان غربی است. از این‌رو، جهت روشن‌سازی ابعاد واقعی ماجرا، نکاتی را با احترام و مستندات لازم یادآور می‌شویم:
۱. نوروز، ایرانی‌ترین جشن با کهن‌ترین ریشه‌ها در فرهنگ کردی نوروز، نه فقط یک جشن ملی ایرانی بلکه یکی از ارکان اصلی هویت تاریخی، زبانی و فرهنگی اقوام ایرانی به‌ویژه کردهاست. این آیین در مناطق کردنشین، قرن‌هاست با شکوهی خاص و در چهارچوبی اصیل برگزار می‌شود، نه به عنوان یک مراسم «خرد قومی» بلکه به‌عنوان بخشی از یک تمدن اصیل ایرانی- کردی که هنوز ریشه‌های زنده‌اش در ادبیات، موسیقی و آداب نوروزی مردمان کُرد دیده می‌شود. متأسفانه تعبیر این آیین به «مراسم خرد قومی و طایفه‌ای» نشانگر بی‌اطلاعی تلخ از فرهنگ مردم شریف کردستان و سزاوار بازنگری است. نویسندگان بیانیه مدعی شده‌اند که «در اقدامی کم‌سابقه زمینۀ برگزاری مراسمی با عنوان «پیشواز از نوروز» و سپس «جشنِ نوروز» از سوی نهادهای مربوطۀ دولتی در برخی از استان‌های غرب و شمال‌غربِ کشور فراهم شد، بدون اینکه از پیش، برنامه‌ریزی دقیق و کارشناسی شده‌ای دربارۀ نحوۀ برگزاری و اجرای آن تدوین و تنظیم شود». در خصوص این ادعا سه مساله مهم وجود دارد: اول. آیا قرار است برای هر مراسم جمعی در مورد نوروز، برنامه‌ریزی دقیقِ دولتی وجود داشته باشد؟ آیا تجمع مردم در حافظیه و اماکن مذهبی، لزوما با برنامه از پیش تعیین شده‌ی دولتی ممکن شده است؟ دوم. کم‌سابقه خواندن برگزاری مراسم نوروز، صحیح نیست. مراسم مشابه همواره در مناطق کردنشین برگزار شده است. سوم. نویسندگان این بیانیه به درستی نوشته‌اند که «جشنِ نوروز، جشنِ باستانی، ملّی و افتخارآمیزِ ایرانیان است و به هیچ قوم و قبیله‌ای تعلّق ندارد و همۀ ایرانیان با هر زبانِ محلّی و مذهبی، بخشی از جغرافیای معنوی این جشن به‌شمار می‌آیند. از همین‌رو برگزاری انحصاری جشنِ نوروز توسط یک گروه از ایرانیان…». آیا برگزاری مراسم نوروز توسط گروهی از شهروندان کُرد ایرانی، به معنای «تفکیکِ قومیتی» نوروز است؟ آیا کسی مانع از حضور اقوام دیگر در مراسم نوروز شده بود؟
۲. همزیستی مذهبی و احترام متقابل کردها یکی از نکات مغفول‌مانده در بیانیه مذکور، غفلت از الگوی زیست مسالمت‌آمیز و احترام مذهبی مردم کردستان است. کردهای اهل سنت به مناسبت‌های مذهبی شیعیان احترام کامل می‌گذارند؛ به‌گونه‌ای که همزمانی نوروز با ایام سوگواری شیعی موجب تعویق جشن‌ها از سوی مردم کرد شد، نه به اجبار، بلکه از سر احترام. آیا این درک متقابل و احترام به آیین‌های مذهبی، شایسته دیده‌شدن و تقدیر نیست؟ همین که کردها برنامه خود را به احترام یک مراسم سوگواری شیعی، به تعویق انداختند، یعنی درک درستی از «جشنِ بزرگِ ملّیِ ایرانی» و مفهوم «ملیت» و «احترام به باورهای مذهبی و دینی هم‌وطنان خود» دارند.
۳. پوشش کردی، میراث ایرانی نه عامل تفرقه پوشش سنتی کردی که در مراسم نوروز مشاهده شد، نه نمادی قوم‌گرا و تجزیه‌طلب، بلکه جلوه‌ای از تنوع فرهنگی ایران است. برخلاف پوشش‌هایی که از الگوهای غربی اقتباس شده‌اند، این لباس‌ها هویت‌مند و از نظر فرهنگی ریشه‌دارند. این پوشش در سراسر تاریخ ایران وجود داشته و امروز نیز در بسیاری از نقاط دیگر ایران، از جمله لرستان، خراسان شمالی و حتی سیستان و بلوچستان هم‌ردیف آن مشاهده می‌شود. لذا اگر کردها در مراسم نوروز، با پوشش سنتی خود حاضر شوند، نشانه‌ی تجزیه‌طلبی و قوم‌گرایی آنها نیست.
۴. سوءاستفاده گروه‌های تجزیه‌طلب، حقیقتی روشن با پایانی قریب مؤسسه دیدبان حقوق بشر کردستان ایران نخستین نهادی است که در سال‌های گذشته، با انتشار صدها گزارش میدانی و مستند، افشاگر تلاش گروه‌های تجزیه‌طلبی چون پژاک، پاک، کومله و دموکرات برای مصادره آیین‌های فرهنگی بوده است. با این حال، حقیقت آن است که در سال‌های اخیر، بیداری مردم، فشارهای حقوقی و دیپلماتیک، اقدامات قاطع دولت عراق و پیگرد قضایی گروه‌های مسلح در اقلیم کردستان، زمینه سوءاستفاده از آیین‌های ملی و مذهبی را برای آنها بسیار محدود کرده است. در واقع، اگر جشنی با رنگ و بوی هویتی در کردستان برگزار شده، در ضدیت کامل با تجزیه‌طلبان و نه در خدمت آنان بوده است. اگر در جشن ملی نوروز در مناطق کردنشین، کردها با لباس سنتی خود حاضر شوند، به معنای احترام به تاریخ و آیین ملی ایران است و نه حمایت از گروه‌های مسلح که به نام احقاق حقوق کردها، بیشترین جنایات را در حق کردها مرتکب شده‌اند.
۵. جعلیات مجازی با ابزار هوش مصنوعی، جایگزین واقعیت میدانی نیست در برخی رسانه‌ها، تصاویری منتشر شده که حاوی پرچم یا نماد گروه‌های تروریستی بود. اولا اگر در تجمعی چند ده هزار نفره، گروهی بسیار اندک، پرچم یک گروه تروریستی و تجزیه‌طلب را بلند کنند، نباید کل تجمع و برنامه و حاضرین را تخطئه کرد. ثانیا باید با صراحت گفت: این تصاویر در فضای واقعی کردستان ایران هیچ جایگاهی ندارند و بخش عمده‌ای از آنها حاصل جعل و تحریف با ابزارهای هوش مصنوعی توسط گروه‌های وابسته به جریان پان‌ترکیسم یا پژاک و همپیمانان منطقه‌ای آن‌هاست. آنچه در فضای حقیقی جریان دارد، همزیستی، ملی‌گرایی ایرانی و نفی خشونت است.
۶. سکوت تاریخی روشنفکران ملی‌گرا در برابر رنج کردهای ایرانی شایسته است پرسیده شود آن‌گاه که دختر ده‌ساله‌ای به نام آیرین محمدی به‌زور اسلحه توسط پژاک به اردوگاه مسلحانه برده شد، واکنش روشنفکران ملی‌گرای ایران چه بود؟ وقتی صدها کودک کُرد ایرانی در کمپ‌های گروه پاک در اقلیم کردستان به اسارت رفتند، چه تعداد از شما اعتراض کردید؟ آیا هنگامی که خانواده‌های قربانیان به دادگاه اربیل برای شکایت از حسین یزدان‌پناه، سرکرده مزدور و نیابتی اقلیم، مراجعه کردند، رسانه‌های شما بازتابی دادند؟ روشنفکران ملی‌گرای ایران در طول سال‌های اخیر چند بار به عدم توسعه مناطق مرزی، تقسیم عملی ایران و مناطق مختلف آن به مرکز/ پیرامون، نقض حقوق شهروندی کردهای ایران توسط گروه‌های مسلح مستقر در اقلیم کردستان، «طرحِ مسائلِ قومی و شعارهای تفرقه‌افکنانه و تجزیه‌طلبانه و آوردن پرچمِ کشورهای بیگانه در ورزشگاه‌های کشور» اعتراض کردند؟
۷. واقع‌بینی به جای تئوری‌سازی‌های انتزاعی ما، در مؤسسه دیدبان حقوق بشر کردستان ایران، آمادگی کامل داریم مستندات دقیق و میدانی از فعالیت‌ها، تحرکات و مصادره‌گری گروه‌های تروریستی کردی و ترک‌گرا را در اختیار دلسوزان کشور قرار دهیم. از همه کنشگران فکری دعوت می‌کنیم با مشاهده واقعیات میدانی، درک درستی از مردم کردستان به‌عنوان ایرانی‌ترین قومیت ایران، به دست آورند. ایران برای همه ایرانیان است و باید در تحقق این هدف به یک اندازه، از پان‌‌کردسیم و پان ترکیسم فاصله گرفت. واژگانی چون «قومیّت»، «قوم»، «اقلیّت» و عباراتی همچون «حقوقِ طبیعی» و «حقوقِ شهروندی» شهروندانِ ایرانی باید به دقت تعریف شوند تا خدشه‌ای به اتحاد ملی و هویت ملی ایرانیان وارد نشود. سخن پایانی کردها جزو اصیل‌ترین ارکان هویت ملی ایران‌اند. آیین نوروز در کردستان، نه انحصار قومی دارد و نه ماهیتی جدایی‌طلبانه. بلکه جلوه‌ای از حضور ایرانی‌ترین مردمان در قلب فرهنگ ملی است. تحلیل‌های ناصحیح، ناآگاهانه یا عجولانه تنها باعث شکاف می‌شود، در حالی که زمان، زمان انسجام است. با احترام و اعلام آمادگی برای گفت‌وگوی ملی.
علی فرهمند مدیرعامل مؤسسه دیدبان حقوق بشر کردستان ایران
