به باور من مرزهای خاورمیانه صرفاً باید بر روی نقشه و کاغذ باقی بمانند. دست کم باید مانند مرزهای اروپا صرفاً معنای نهادین و سمبولیک داشته باشند.
انجمن بی تاوان آذربایجان غربی : زبیر آیدار از سیاست مداران قدیمی کُرد ترکیه است که قبلاً و در دهه ی نود دو بار به عنوان نماینده ی شهر کُردنشین سرت به مجلس ملی ترکیه راه یافته است. وی مانند سیاست مداران دیگری همچون رمزی کارتال، یاشار کایا و چندین فعال سیاسی دیگر در اواسط دهه ی نود، ترکیه را به سوی اروپا ترک کرد و در کشورهای بلژیک، فرانسه و انگلیس مسئولیت ریاست نهادهای سیاسی پ.ک.ک را برعهده گرفت. در دوران کنونی و در مقطع مذاکرات صلح، زبیر آیدار از شخصیت هایی است که نقش مهمی در تصمیم گیری های حساس پ.ک.ک دارد و عبدالله اوجالان، رهبر زندانی این حزب، طی یک سال اخیر چند بار نامه هایی برای وی و سایر مسئولین پ.ک.ک در اروپا ارسال کرده و جویای نظرات آنان در خصوص روند مذاکرات صلح شده است. پروفسور حسین یایمان، تحلیل گر روزنامه ی وطن ترکیه دیروز در بلژیک با زبیر آیدار مصاحبه کرده و نظرات او در خصوص انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، مذاکرات صلح و مسائل مرتبط با کُردها را جویا شد.
یایمان: آیا ممکن است شما هم به زودی به ترکیه بازگردید؟
آیدار: خیلی دلم می خواست در پاسخ به این سوال شما بگویم: به زودی باز می گردم اما متأسفانه اوضاع هنوز هم نامعلوم است و نمی توان پاسخ روشنی به این پرسش شما داد.
یایمان: آیا واقعاً می خواهید به ترکیه بازگردید؟
آیدار: ما این جا مهمان هستیم و مهمان باید بالاخره روزی به خانه ی خود بازگردد. نوروز امسال دیاربکر، شعارهای کُردها، حضور آنان در انتخابات، شعارهایشان، پوسترها و فعالیت های سیاسی آنان همه و همه دست به دست هم داده و تداون حضور ما در کشورهای اروپایی را بی معنی می کند و مشارکت گسترده ی کُردها در صحنه های سیاسی این پیام را به ما منتقل می کند که ما نیز باید بازگردیم و در آن جا باشیم. اما فعلاً درخصوص مقدمات و زیر ساخت های حقوقی مشکلاتی داریم و در این شرایط، بازگشت به ترکیه ممکن نیست.
یایمان: به نظر شما اردوغان می تواند معضل کُردهای ترکیه را حل کند؟ آیا او برای حل معضلات کُردها تمایل واقعی دارد؟
آیدار: اقدامات و منش سیاسی اردوغان با نخست وزیرهای پیشین ترکیه بسیار متفاوت است. او در مسائل مختلفی ورود پیدا کرده است که نخست وزیرهای قبلی سراغ این مسائل نمی رفتند. اردوغان در مقطع سیاسی مذاکره با اوجالان نیز ابتکار عمل را در دست گرفت اما آن طور که شخصاً متوجه شده ام اردوغان برای حل معضلات کُردها پروژه ی عینی و مشخصی ندارد. یعنی این طور نیست که حکومت مدتی تحقیق کرده و با طرف های کُرد مذاکره و همفکری کرده و به یک پروژه نهایی رسیده باشد.
یایمان: منظور شما از پروژه دقیقاً چیست؟ ممکن است بیشتر توضیح بدهید؟
آیدار: اوجالان یک نقشه ی راه در اختیار حکومت گذاشته است. اما همه ی شواهد نشان می دهد که اردوغان برای حل این معضل یک برنامه و پروژه ی روشن و مشخص در دست ندارد. البته لازم می دانم بر این موضوع تأکید کنم که اردوغان واقعاً تمایل دارد معضل کُردها را حل کند ولی مشکل اینجاست که برنامه ندارد و اختیارات خاصی هم به هیأت های مذاکره کننده نداده است.
یایمان: می خواهید بگویید هیچ قدمی برداشته نشده است؟
آیدار: نمی گوییم هیچ کاری نشده و هیچ قدمی برنداشته اند. در واقع گفتگوها در جریان است و ابتکار عمل نیز مشاهده می شود. طی یک سال گذشته خونی ریخته نشده، آتش بس در جریان بوده و این موضوع به خودی خود بسیار ارزشمند است. این مقطع سیاسی تاکنون برای هیچ کدام از طرفین شکست و امتیاز منفی به دنبال نیاورده است. نتایج انتخابات شهرداری های ترکیه نیز این واقعیت را نشان می دهد که مقطع سیاسی مذاکرات صلح بین پ.ک.ک و دولت به نفع همه بوده است. در میدان جنگ همیشه یکی از طرفین پیروز یا برنده و دیگری بازنده است اما در صلح شرایط دیگری حاکم است و هر دو سو پیروز می شوند.
یایمان: تا چه اندازه احتمال می دهید که درگیری مجدداً آغاز شود؟
آیدار: من می گویم ای کاش می توانستیم از مقطع کنونی گفتگوها گذر کرده و پا به مقطع مذاکرات بگذاریم. آن چه که هم اکنون در جریان است، بیشتر به گفتگو شباهت دارد تا یک مذاکره ی واقعی. لذا پیش از هر چیز لازم است مقطع مذاکرات هدفمند و با برنامه و زمان بندی کلید بخورد. ما با این نیت وارد گفتگو نشده ایم که مدتی به نیروهایمان استراحت داده و پس از چند ماه دوباره درگیری ها را آغاز کنیم. ما صادقانه و با نیت واقعی صلح وارد این مقطع شدیم. نیت ما این بود که سلاح ها برای همیشه خاموش شوند و راه برای فعالیت سیاسی هموار شود. اما هنوز هم به نقطه ای نرسیده ایم که بشود گفت: «دیگر نمی توان به عقب بازگشت». کاش می توانستیم چنین چیزی را قاطعانه بر زبان بیاوریم.
یایمان: شما از شرایط سوریه و تحولات سیاسی روی داده در مناطق کُردنشین سوریه چه تحلیلی دارید؟
آیدار: شواهد نشان می دهد که وضعیت نامشخص و شرایط دشوار کنونی در سوریه فعلاً تداوم پیدا می کند.
یایمان: برخی ها بر این باورند که در منطقه، صدای پای ائتلاف ترکی- کُردی به گوش می رسد. آیا با این تحلیل موافق هستید؟
آیدار: ترکیه را صد سال پیش از آن مناطق بیرون کردند. می دانید که ترکیه به میل و رضای خود از آن جا بیرون نیامد. واقعیت این است در مناطق سوریه که پیش تر بخشی از قلمرو ترکی یا عثمانی بوده ساختارهای متضاد و متناقض به وجود آمده است. هم در دوران پیمان لوزان و هم در پیمان آنکارا رسماً به ترکیه ابلاغ شد که شما در این مناطق جایی ندارید و باید بیرون بروید. ترکیه، مدت ها به خاطر مشکلات و مسائل درونی خود، نتوانست در آن مناطق به دنبال ایجاد رابطه یا حفظ جایگاه باشد و چنین چیزی با واقعیت های فرهنگی- اجتماعی ترکیه و آناتولی منطبق نیست. از دوران هیتی ها تاکنون و حکومتی که در ترکیه و آناتولی بر سر کار آمده گوشه چشمی هم به مسائل سیاسی و اجتماعی مناطق سوریه ی کنونی داشته و در واقع حاکمیت آناتولی بر مبنای حاکمیت بر روم شرقی شکل گرفت و در دوران عثمانی این سیاست به طور کامل ریشه دواند. نمی خواهم حرف های مرا چنین تحلیل کنید که گویی می خواهم نشان دهم سوریه هنوز هم بخشی از قلمرو عثمانی یا ترکیه است. خیر. حرف من این است که باید با این مناطق رابطه برقرار کنند و به آن جا توجه کنند. در دو سده ی اخیر، غربی ها در آن جا حاکم شدند. آنان نه تنها از مردم منطقه نبودند بلکه کاملاً ضدمنافع خلق های آن جا عمل کردند و همه ی امور خود را بر مبنای استراتژی تجزیه و تفرقه پیش بردند.
یایمان: آیا مشکلات کنونی این مناطق زاییده ی همان استراتژی غربی هاست؟
آیدار: بله. وضعیت دشوار کنونی و مسائل منطقه ریشه در همین منطق غربی «تفرقه بیانداز و حکومت کن» دارد. ترکیه نمی تواند به آن منطقه پشت کند و وانمود کند که مشکلات آن جا ربطی به ترکیه ندارد. اگر حکومت ترکیه به آن مناطق توجه نکند، مشکلات مردم آن مناطق پیامدهای منفی فراوانی به دنبال آورده و چنین چیزی به خود ترکیه هم آسیب می رساند.
یایمان: ترکیه باید چگونه و چرا به این مناطق توجه کند؟
آیدار: ترکیه تاکنون در سوریه به شیوه ای اقدام کرده که گویی عنصری به نام کُرد وجود ندارد. ترکیه باید پیش از هر چیز، از این سیاست خود منصرف شود. به خاطر داشته باشیم که در گذشته، مسئولین ترکیه ارتباط با کُردهای اقلیم کردستان عراق را خط قرمز می دانستند و هم اکنون چنین خطی وجود ندارد. آنکارا باید درخصوص کُردهای سوریه هم همین رویکرد را دنبال کند. تردیدی نداشته باشید که صلح ترکیه با کُردها، نهایتاً منجر به بزرگ شدن و قدرتمند شدن ترکیه می شود و افق های جدیدی را پیش روی سران ترکیه می گشاید.
یایمان: در این حوزه باید دقیقاً چه اقداماتی انجام شود؟
آیدار: صلح با کُردها و ائتلاف مجدد کُردها و ترک ها می تواند منجر به حل معضلات منطقه شود. ائتلاف دموکراتیک ترکیه با کُردها می تواند در حوزه های سیاسی، اداری، دیپلماسی و اقتصادی به نفع ترکیه باشد.
یایمان: این ائتلاف دموکراتیک دقیقاً باید چگونه شکل بگیرد؟
آیدار: ترکیه ای که با کُرد عراقی دوست شود و با کُرد کشور خود در حال جنگ و درگیری باشد نمی تواند چنین ائتلافی را به وجود بیاورد. ترکیه ای که کُرد سوریه را دشمن بپندارد نمی تواند از ائتلاف با کُردها حرف بزند. ترکیه اول باید با کُردهایی به توافق برسد که به زبان ترکی صحبت می کنند.
ترکیه هم اکنون با کُردهایی که ترکی بلد نیستند به صلح و توافق رسیده اما با کُردهای ترکی بلد مشکل دارد.
یایمان: معنای این حرف شما این است که باید مرزها از میان برداشته شوند؟
آیدار: به باور من مرزهای خاورمیانه صرفاً باید بر روی نقشه و کاغذ باقی بمانند. دست کم باید مانند مرزهای اروپا صرفاً معنای نهادین و سمبولیک داشته باشند. این منطقه به مدت ده پانزده هزار سال مهد تمدن بوده و همه ی جهان را هدایت کرده و واقعاً برای همه ی ما مایه ی تأسف است که هم اکنون خاورمیانه در چنین شرایطی گرفتار شده است.
یایمان: گفته می شود جماعت پیروان فتح الله گولن نامه ای برای سران پ.ک.ک در قندیل ارسال کرده است. شما در جریان این موضوع هستید؟ آیا شاگردان گولن تلاش کرده اند با شما وارد گفتگو شوند؟
آیدار: پیامی به ما منعکس نشده است و از دیگر رفقا هم در این خصوص پیامی نگرفته ایم.
یایمان: یک تحلیل سیاسی کلی در ترکیه وجود دارد که طرفداران این تحلیل سران پ.ک.ک در قندیل، عبدالله اوجالان و سران پ.ک.ک در اروپا را متهم به اختلاف نظر و صدور احکام و دستورهای متفاوت متهم می کنند. تا چه اندازه با این تحلیل موافق هستید؟
آیدار: این گونه تحلیل ها از جانب کسانی صورت می گیرد که به دنبال حمله به جزب ما و تلاش برای اختلاف انداختن بین ما هستند. واقعیت این است که بین اوجالان، سران پ.ک.ک و خود ما هیچ اختلافی وجود ندارد. علاوه بر این لازم است بگویم اوجالان لیدر و موسس این حزب است، حق وتو دارد و در مذاکره با حکومت ترکیه نیز در مقام و موقعیت مذاکره کننده ی ارشد قرار دارد.
یایمان: به نظر شما نتایج انتخابات شهرداری های ترکیه حاصل چه پیامی بود؟
آیدار: حزب صلح و دموکراسی (BDP) در این انتخابات موفق عمل کرد. همچنین حزب عدالت و توسعه (AKP) نیز پیروز بود. حزب حرکت ملی (MHP) چیزی را از دست نداد و نسبت به انتخابات گذشته مقداری رأی جدید به دست آورد اما با زنده و شکست خورده ی اصلی این انتخابات حزب جمهوری خلق (CHP) است. این حزب ادعاهای بزرگی را مطرح کرده و کمپین های بزرگی را به راه انداخت اما نتیجه ای به دست نیاورد.
یایمان: واقعاً حزب صلح و دموکراسی، موفق عمل کرد؟
آیدار: قبلاً این حزب را متهم می کردند که شما فقط به ضرب و زور سلاح پ.ک.ک رأی می گیرید. اما در شرایطی که سلاح ها خاموش شده اند و چیزی به نام درگیری و عملیات نظامی در جریان نیست، حزب صلح و دموکراسی هم آرای بیشتر و هم شهرداری های بیشتری را به دست آورد و این موضوع به خودی خود آن ادعاها را نقش بر آب کرد و نشان داد که نامزدهای این حزب به ضرب و زور سلاح های پ.ک.ک رأی نمی گیرند. از دیگر سو نتایج این انتخابات نشان دهنده ی این واقعیت است که مردم به مذاکرات صلح رأی موافق داده اند.
یایمان: چرا آرای حزب صلح و دموکراسی در دیاربکر با کاهش چند درصدی مواجه شد؟
آیدار: نتایج به دست آمده در دیاربکر به خاطر نخوت، تنبلی و راحت طلبی رفقا بود. آنان دچار این احساس شدند که بدون شکست در دیاربکر پیروز می شویم و نیازی به فعالیت و تلاش و برنامه ریزی وجود ندارد. به همین خاطر فضای انتخابات و رقابت در دیاربکر حاکم نشد.
یایمان: یک تحلیل کلی درخصوص شیوه ی فعالیت سیاسی حزب صلح و دموکراسی وجود دارد. این تحلیل می گوید: «با تکیه بر مطالبات قومی تا یک جایی و تا مقطع خاصی می توان پیش رفت و رأی گرفت اما اگر سیاست براساس پروژه و تلاش برای توسعه و خدمت نباشد، بالاخره به بن بست می رسد». شما تا چه اندازه با این تحلیل موافق هستید؟
آیدار: یک جنبش نمی تواند صرفاً با تکیه بر پیام ها و شعارهای سیاسی و تکیه بر مطالبات قومی پیش برود و قطعاً برنامه ی اقتصادی و مسئولیت پذیری یکایک کادرهای حزب ضرورت دارد.
یایمان: حزب دموکراتیک خلق ها (‌HDP) از سوی حزب صلح و دموکراسی و به توصیه ی اوجالان ایجاد شد تا آرای کُردها، ترک ها و چپ های مقیم استان های غربی را جذب کند. از نتایج این حزب تا چه اندازه رضایت دارید؟
آیدار: این حزب تازه وارد و جدید التأسیس است و برای نخستین بار وارد رقابت انتخاباتی شد. خود پروژه مشکلی ندارد و من آن را یک پروژه ی صحیح و به جا می دانم. باید زمان سپری شود، فرصت بدهیم و منتظر باشیم تا پیشرفت کند.
یایمان: ترکیه در آگوست ماه سال جاری انتخابات رئیس جمهوری را برگزار می کند. جنبش کُرد در این انتخابات از چه کسی حمایت می کند؟
آیدار: فعلاً که مشخص نیست و هنوز معلوم نیست چه کسانی نامزد می شوند. این انتخابات دو دوره ای خواهد بود. در حال حاضر چهارچوب حزب در مجلس ملی ترکیه حضور دارد. چنین به نظر می رسد که همه ی این چهار گروه در دور نخست قدرت آزمایی می کنند و قصد دارد وارد میدان شوند اما در دور دوم فقط دو نامزد در میدان می مانند. این نظر و تحلیل شخصی خود من است.
حزب صلح و دموکراسی و حزب دموکراتیک خلق ها نیز باید در دور نخست نامزد خود را معرفی کنند و به جامعه نشان دهند که آنها نیز یک قدرت سیاسی و یک آلترنانتیو جدی هستد. آنان باید برای چانه زنی، گفتگو، مذاکره و ائتلاف آماده باشند و زود است که از همین حالا بگوییم از این و آن حمایت می کنند یا خیر.
یایمان: آیا منظور شما از «این» و «آن» اردوغان است؟
آیدار: جنبش ما آماده ی مذاکره و گفتگو است. باید دید شرایط پیش رو چگونه پیش می رود و چه اتفاقاتی روی می دهد.
یایمان: آیا اردوغان به عنوان رئیس جمهور به کاخ چانکایا می رود؟
آیدار: شواهد نشان می دهد که اردوغان نامزد خواهد شد و به نظر من نامزدی است که از بالاترین شانس برخوردار است.