سال‌هاست که گروهک‌های تروریستی کردزبان با ریشه در اقلیم کردستان عراق، از جمله گروه‌های پژاک، کومله و دموکرات، دست به اقدامات تروریستی می‌زنند. این گروه‌ها برای جذب نیرو، برخی جوانان را با وعده‌های دروغین فریب می‌دهند و آنها را به دام می‌اندازند. بسیاری از این افراد که با آرزوی خوشبختی به این گروه‌ها پیوسته‌اند، در واقع با دنیایی از خشونت، استثمار و تهدید روبه‌رو می‌شوند.

عده زیادی از این افراد که به شرایط سخت زندگی در این گروه‌ها پی برده‌اند، تلاش می‌کنند به کشور بازگردند، اما به دلیل تهدیدات و موانع موجود، قادر به این کار نیستند. خوشبختانه، برخی از آنها موفق شده‌اند با تحمل سختی‌های فراوان از چنگال این گروه‌ها بگریزند. مستند دژی کانو به کارگردانی یزدان پرونده، به روایت داستان این افراد پرداخته و برای اولین بار در پانزدهمین جشنواره مردمی فیلم عمار به نمایش درآمد این مستند که در مرکز هنری رسانه‌ای نهضت تولید شده است در بخش حافظه ملی این جشنواره شایسته تقدیر شد و کارگردان اثر این لوح را به شهید امیر عبداللهیان تقدیم کرد که در مدت دوره فعالیتشان در وزارت امورخارجه سبب دوری این گروهک‌ها از مناطق مرزی شدند.

یزدان پرونده، که خود یک کرد زبان اهل کرمانشاه است، به دلیل دغدغه‌های شخصی و خاطرات دوران کودکی‌اش، دست به ساخت این مستند زده است.

کارگردان مستند دژی کانو، درباره انگیزه ساخت این اثر گفت: این مستند در واقع دغدغه همیشگی من بوده است. من کرد هستم و در میان کردها، همواره بحث وجود گروهک‌های مسلح مطرح بوده است. برخی از افراد، به دلیل ناآگاهی، ممکن است جذب تبلیغات دروغین این گروه‌ها شوند. از آنجایی که پدرم رزمنده دفاع مقدس بود و در جبهه‌های غرب با این گروهک‌ها روبه‌رو شده بود، همیشه از جنایات آنها برایم می‌گفت. این موضوع باعث شد تا کنجکاو شوم که حقیقت را درباره این گروهک‌ها دریابم. سوژه‌های این مستند در گروهک‌های مختلفی از جمله پژاک، کومله، پاک و دموکرات فعالیت می‌کرده‌اند که هر کدام اتفاقاتی که آنجا برایشان پیش آمده مطرح می‌کنند.

وی در خصوص مؤسسه‌ای که به سوژه‌های این مستند دسترسی داشته است، افزود: برای رسیدن به این هدف، سعی کردم با اعضای سابق این گروه‌ها ارتباط برقرار کنم. اما پیدا کردن آنها کار آسانی نبود، زیرا این گروه‌ها به دلیل فعالیت‌های غیرقانونی، به صورت مخفیانه زندگی می‌کنند. بنابراین، تحقیقات میدانی گسترده‌ای را آغاز کردم. در این مسیر، با موسسه «حقوقی دیده‌بان حقوق بشر کردستان ایران» آشنا شدم. با کمک این موسسه توانستم با برخی از اعضای جداشده از این گروه‌ها ارتباط بگیرم و با آنها گفتگو کنم. در این گفتگو‌ها بود که به عمق فاجعه‌ای که این گروه‌ها ایجاد کرده‌اند، پی بردم.

کارگردان این مستند بیان کرد: ساخت مستند دژی کانو از مرحله پژوهش تا تولید نهایی، حدود یک سال به طول انجامید. مؤسسه حقوقی دیده‌بان حقوق بشر کردستان ایران، با ارائه خدمات مشاوره‌ای و حمایتی، به افراد جدا شده از این گروهک‌ها کمک می‌کند تا به زندگی عادی بازگردند. این افراد پس از طی کردن یک شرایط سخت، نیازمند حمایت و مراقبت هستند.

وی درخصوص چالش‌های ساخت این مستند از جمله تهدید از سوی گروهک‌های تروریستی توضیح داد: یکی از چالش‌های اصلی در ساخت این مستند، جلب اعتماد سوژه‌ها بود. قانع کردن آنها برای حضور در مقابل دوربین و گفتگو درباره تجربیات تلخشان، کار بسیار دشواری بود. بسیاری از آنها نگران عواقب حضور در مستند و احتمال آسیب دیدن خود یا خانواده‌شان بودند. به همین دلیل، برخی مصاحبه‌ها به صورت صوتی انجام شد تا از هویت سوژه‌ها محافظت شود.

پرونده ادامه داد: در جریان ساخت این مستند، سفری به اربیل داشتم و با خانواده‌های دخترانی که همچنان در اسارت این گروهک‌ها هستند، گفتگو کردم. تلاش کردیم تعدادی از این دختران را آزاد کنیم، اما متأسفانه با تهدید‌های جدی از سوی این گروهک‌ها روبه‌رو شدم. پخش این مستند واکنش‌های شدیدی را به دنبال خواهد داشت، اما هدف ما نشان دادن چهره واقعی این گروهک‌ها و افشای جنایات آنها است.

کارگردان مستند دژی کانو درباره نگارش کتابی درباره تجربیات این افراد عنوان کرد: در طول ساخت این مستند، مصاحبه‌های متعددی با افراد جدا شده انجام شد. نتایج این مصاحبه‌ها نه تنها در مستند دژی کانو به تصویر کشیده شده، بلکه قرار است در قالب یک کتاب نیز منتشر شود تا روایت دردناک این افراد برای همیشه ثبت شود.

یزدان پرونده درباره بازگشت افراد به ایران و مواجهه دستگاه قضایی با آنها توضیح داد نکته قابل توجه درباره این افراد آن است که همه آنها با وعده‌های دروغین به این گروهک‌ها پیوسته‌اند. اما به جای بهشت برین، با دنیایی سرد و خشن از خشونت و آزار روبه‌رو شده‌اند و همواره تهدید می‌شدند که در صورت بازگشت به ایران، به اعدام و شکنجه محکوم می‌شوند. با این حال، پس از فرار و بازگشت به کشور، با برخوردی کاملاً متفاوت روبه‌رو شده‌اند. برخلاف تبلیغات دروغین گروهک‌ها، نیرو‌های نظامی و قضایی ایران با آنها به صورت انسانی و قانونی برخورد کرده‌اند و حتی در برخی موارد، حمایت‌های مالی نیز به آنها شده است.

این مستندساز عنوان کرد: یکی از سوژه‌های ما تعریف می‌کرد که پس از بازگشت به ایران، قاضی پرونده‌اش دستور داده بود در مدت بازجویی از او برای او در شهر مرزی هتل رزرو شود و هزینه‌های رفت و آمدش تأمین گردد. این در حالی است که در کشور ترکیه، صرف حمایت از این گروهک‌ها مجازات سنگینی در پی دارد. از صحبت‌های این افراد می‌توان دریافت که دستگاه قضایی ایران رفتاری بسیار انسانی و به دور از هرگونه آزار و اذیت با آنها داشته است.

وی در پایان درباره شرایط افرادی که از دام این گروهک‌ها فرار کرده‌اند بیان کرد: دخترانی که از چنگال گروه‌های تروریستی رها می‌شوند، معمولاً با آسیب‌های روحی عمیقی دست و پنجه نرم می‌کنند. بازگشت آنها به زندگی عادی بسیار دشوار بوده و نیازمند حمایت‌های روانشناختی مداوم است. متأسفانه، بسیاری از این دختران نه تنها از سوی خانواده‌های خود، بلکه از سوی جامعه نیز با بی‌مهری مواجه می‌شوند و حتی برخی به دلیل فشار‌های روانی دست به خودکشی می‌زنند. توسعه فعالیت‌های فرهنگی، ایجاد فرصت‌های شغلی و فراهم کردن خدمات مشاوره‌ای مستمر در مناطق آسیب‌دیده، از جمله اقدامات ضروری برای پیشگیری از وقوع چنین اتفاقاتی است. همچنین تأسیس مراکز تخصصی حمایت از قربانیان تروریسم، که به صورت شبانه‌روزی در دسترس این افراد باشند، از اهمیت زیادی دارد. این مراکز باید خدمات روانشناختی، حقوقی و اجتماعی مورد نیاز این دختران و خانواده‌هایشان را فراهم کنند. دیده‌بان حقوق بشر کردستان ایران در این زمینه گام‌های مثبتی برداشته است؛ اما گستردگی این معضل و پیچیدگی آن، نیازمند تلاش‌های مضاعف و همکاری همه دستگاه‌های مسئول است.