اقلیم کردستان عراق، همواره دارای پیچیدگی‌های خاصی بوده است. این سطح از تنش در روابط آن با دولت مرکزی در عراق و همچنین برخی همسایگان به دلیل رویکردهای خاص اقلیم کردستان، باعث اهمیت سیاست‌ورزی مقامات آن و تصمیمات اربیل شده است. بعد از ترور فرمانده نیروی قدس سپاه ایران در عراق، نمایندگان پارلمان این کشور به طرحی رای دادند که خواستار خروج آمریکا از عراق بود. اما بلافاصله، صداهای متعارضی از اربیل به گوش رسید، به‌گونه‌ای که سران اقلیم کردستان، صراحتا خواستار ادامه حضور آمریکا در عراق شدند و زمزمه‌هایی نیز مبنی بر حضور نیروهای آمریکایی در اربیل به بهانه مبارزه با ظهور مجدد داعش به گوش رسید. در حالی که همگان انتظار داشتند با توجه به نقش ایران در شکست داعش و نجات اقلیم از اشغال به وسیله افراطیون مذهبی، اقلیم، حامی رویکرد ایران و بغداد باشد. در این میان واکنش ترکیه چه خواهد بود؟
آیا ممکن است رویکرد آمریکا در تقابل با بغداد و تهران، به سمت حمایت از استقلال اقلیم کردستان حرکت کند؟ واکنش ترکیه به این اقدام احتمالی چیست؟ در این مصاحبه، طاهر مهدوی کارشناس مسائل ترکیه، به سوالات دیدبان حقوق بشر کردستان ایران پاسخ داده است. آقای مهدوی اعتقاد دارد که اگرچه اقلیم کردستان جزیی از سرزمین و کشور عراق است، اما باید توجه کرد که فرایند دولت-ملت‌سازی در عراق به نتیجه نرسیده است. ساختار اداری، اجرایی و نظامی مستقل، فرهنگ متفاوت و رومانتیسم کردی ناشی از صد سال مبارزه‌ی ناسیونالیستی باعث شده است که عملاً اقلیم خود را جزیی از عراق یکپارچه نبیند و از هر فرصتی برای طرح موضوع استقلال استفاده کند.
علیرغم تصویب پارلمان عراق، اقلیم کردستان خواهان ادامه حضور نیروهای آمریکایی است. ارزیابی شما از رویکرد و واکنش ترکیه به این تصمیم اربیل چیست؟
اگرچه اقلیم کردستان جزیی از سرزمین و کشور عراق است، اما باید توجه کرد که فرایند دولت-ملت‌سازی در عراق به نتیجه نرسیده است. ساختار اداری، اجرایی و نظامی مستقل، فرهنگ متفاوت و رومانتیسم کردی ناشی از صد سال مبارزه‌ی ناسیونالیستی باعث شده است که عملا اقلیم خود را جزیی از عراق یکپارچه نبیند و از هر فرصتی برای طرح موضوع استقلال استفاده کند. مثال بارز این نکته را در رفراندوم نافرجامی که برگزار شد، می‌توان مشاهده کرد. اما یکی از مشکلات جدی اقلیم در این مسیر، وجود دولت‌های همسایه قدرتمند مخالف استقلال و نیز انزوای ژئوپلیتیکی در صورت هرگونه اقدام استقلال‌طلبانه و حتی خطر از دست دادن موقعیت فعلیِ تثبیت‌شده است. اتفاقی که یکبار با از دست دادن کرکوک رخ داد. بنابرین اقلیم نیاز به یک حامی قدرتمند دارد که بتواند هم در برابر دولت مرکزی عراق، و هم در برابر تهدیدات آینده به وی متکی باشد. (هرچند در زمان رفراندوم، آمریکا نشان داد قابل اعتماد نیست) اما گزینه‌های اقلیم نیز محدود است و باید در کانتکست فکری رهبران اقلیم به این موضوع نگریست. در مورد واکنش ترکیه هم باید توجه کرد که ترکیه علیرغم اختلافات گسترده با آمریکا همچنان متحد این کشور است و از جانب حضور آمریکا در اقلیم تهدید خاصی متوجه ترکیه نیست، ضمن این که موضوع سوریه و منطقه حائل و عقب‌نشینی آمریکا نشان داد که دو کشور در شرایط بحرانی توان رسیدن به نتیجه مشترک را دارند.
اگر این فرضیه و تحلیل درست باشد که آمریکا قصد دارد نیروهای خود را از ترکیه و عراق خارج و در اقلیم متمرکز کند، واکنش دولت ترکیه چه خواهد بود؟
به نظر بنده این تحلیل چندان نزدیک به واقعیت نیست، اولا حضور آمریکا در عراق تا زمانی که عراق یکپارچه باشد، محدود به اقلیم نخواهد بود. دوم اینکه ترکیه عضو ناتو است و آمریکا پایگاه مهم اینجیرلیک را در اختیار دارد و اساسا تخلیه نیروهای آمریکایی از ترکیه به اقلیم توجیه نظامی و استراتژیک ندارد.
با توجه به برخی تلاش‌ها در راستای تجزیه عراق و تشکیل برخی جلسات در امارات، به نظر می‌رسد آمریکا در شرایطی که تحت فشار دولت عراق برای خروج قرار دارد، بر گزینه همه‌پرسی اقلیم تاکید خواهد کرد. در این صورت واکنش ترکیه را چطور تحلیل می‌کنید؟
هرگونه تلاش برای استقلال اقلیم کردستان برای ترکیه تهدید موجودیتی محسوب شده و ترکیه با آن مخالفت خواهد نمود. این طرح از طرف هر کشوری هم باشد، واکنش ترکیه، مخالفت جدی خواهد بود. ترکیه جمعیت قابل توجهی از کردها را دارد که پیوستگی سرزمینی با کردستان عراق دارد و با دولت مرکزی هم مشکل دارند. بنابراین در صورت استقلال کردستان عراق، سر ریز بحران در ترکیه بسیار شدید خواهد بود و خطر تجزیه بخش‌هایی از ترکیه وجود دارد. حال اگر این پیشنهاد از سمت آمریکا باشد مطمئنا روابط ترکیه با آمریکا تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.
برخی اعتقاد دارند هراس تاریخی کردستان عراق از نفوذ و سیطره دولت مرکزی و همچنین احتمال حمله وسیع ترکیه به مناطق کردنشین (مانند تجربه سوریه) دلیل همکاری اقلیم کردستان با آمریکا است. در واقع، اقلیم نگران است با خروج نیروهای آمریکایی، توسط بغداد و آنکارا به طور جدی مورد تهدید موجودیتی قرار بگیرد. چه قدر این تحلیل منطقی و صحیح است؟ آیا ترکیه حقیقتا چنین نیتی دارد؟
طبیعتا اقلیم با توجه به پیشینه تاریخی و نیز نگاه به آینده، ترس از دولت مقتدر در بغداد را دارد. در صورت اقدام به استقلال، هم تهدید ترکیه متصور است و طبیعی است که تمایل به ادامه حضور آمریکا داشته باشد. البته اینکه اقلیم فعلی در ساختار عراق فدرال بماند و ترکیه موجودیت آن را تهدید کند، تحلیل دقیقی نیست. ترکیه روابط خوب تجاری با اقلیم دارد و در مواقع ضروری از اقلیم برای موازنه در برابر پ.ک.ک استفاده می‌کند، بنابراین دلیلی برای تهدید موجودیتی اقلیم وجود ندارد.
