به باور من پ.ک.ک به دنبال اقتدرا و سهیم شدن در قدرت سیاسی و اجرایی ترکیه است اگر نه هیچ آدم عاقلی برای رسیدن به خواسته های دموکراتیک، هزاران نفر را در کوه نگه نمی دارد.
کردپرس/ محسن قزل کایا، نویسنده، مترجم و تحلیل گر سیاسی کُرد ترکیه، در سال ۱۹۶۳ میلادی در یکی از روستاهای اطراف چوکورجا در استان مرزی و کردنشین حکاری به دنیا آمد. در دهه ی هشتاد به استانبول رفته و در دانشگاه استانبول به تحصیل پرداخت. در همان سال ها در چند روزنامه از جمله حریت، گونش، ازگور گوندم، رادیکال و چند محله قلم زده است. وی در سال ۱۹۹۱ میلادی به عنوان روزنامه نگار برتر ترکیه شناخته شد.
محسن از سال ۲۰۰۱ در کنار کارگردان و شاعر نامدار کُرد ترکیه یلماز اردوغان، در مرکز فرهنگی بشیکتاش استانبول به فعالیت خود ادامه می دهد. محسن قزل کایا تاکنون ۱۳ کتاب در حوزه های سیاسی و اجتماعی کردها به زبان ترکی نوشته و منتشر کرده است و علاوه بر این ۱۵ رمان و مجموعه داستان نویسندگان کُرد را از کرمانجی به ترکی استانبولی ترجمه و چاپ کرده است. وی در سال ۲۰۱۳ از سوی رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه، به عنوان یکی از اعضای کمیته ی ۶۳ نفره ی فرزانگان صلح انتخاب شد و به مدت دو ماه در چند استان ترکیه، برای هموارسازی مذاکرات صلح بین ترکیه و پ.ک.ک، دست به تبلیغ و سخنرانی زد.
وی از آن دسته از فعالان سیاسی، رسانه ای کُرد ترکیه است که به هر دو زبان ترکی استانبولی و کُردی کُرمانجی به خوبی صحبت می کند و پای ثابت میزگردهای سیاسی و فرهنگی چند شبکه ی تلویزیونی مهم ترکیه از جمله سی.ان.ان. ترک، تی.آر.تی۶، خبرترک، ۲۴ و ان.تی.وی است.
محسن در خانه ی خود در استانبول و در یک گفتگوی تلفنی به سوالات کردپرس پاسخ داد.
کردپرس: لطفا درباره ی مذاکرات صلح بین ترکیه و پ.ک.ک برایمان صحبت کنید و بفرمایید که ارزیابی کلی شما از روند مذاکرات چگونه است؟
محسن قزل کایا: مقطع جدید مذاکرات صلح بین ترکیه و پ.ک.ک، در زندان ایمرالی و با گفتگوهای بین اوجالان و نمایندگان دولت ترکیه آغاز شد و با پیام نوروزی اوجالان مبنی بر اعلام آتش بس و صدور فرمان عقب نشینی نیروهای پ.ک.ک، این مقطع وارد فازهای بعدی شد و در بخشی از این روند، ما نیز به عنوان فرزانگان صلح، برای هموارسازی مسیر صلح و آگاه کردن مردم استان های مناطق ۷ گانه ی ترکیه نسبت به ضرورت استقرار صلح، دست به سفر و ارتباط با مردم همه ی کشور زدیم و در حال حاضر نیز این مذاکرات هنوز در جریان است و طی چند ماه اخیر، دو طرف خود را به حفظ آتش بس پایبند دانسته اند و آن چنان که اوجالان اعلام کرد، فعالیت مسلحانه پایان یافته و انتظار می رود که معضلات کردها در ترکیه از راه به کار گرفتن ابزارهای سیاسی و دموکراتیک حل شود.
کردپرس: در روزهای آغازین سفرهای کمیته ی فرزانگان صلح به مناطق مختلف ترکیه، در چندین میزگرد و گفتگوی تلویزیونی، این عبارت را از شما شنیدیم که آخرین عصیان مسلحانه ی کردهای ترکیه پایان یافته است. به عبارتی دیگر، شما شاید تنها عضو این کمیته بودید که چندین بار بر روی این مساله به شکل قاطعانه و مطمئن، تاکید کردید. آیا به نظر شما، واقعا با توجه به شرایط عینی ترکیه می توان این موضوع را بدون تردید قبول کرد و اطمینان داد که پ.ک.ک به فعالیت مسلحانه ی خود ادامه نخواهد داد؟
محسن قزل کایا: ببینید! آن چه که من بر زبان آوردم، صورت موجز و خلاصه شده ی پیام نوروزی اوجالان بود. اوجالان در آن جا تاکید می کند که دوران فعالیت مسلحانه پایان یافته و باید به جای سلاح، از ابزار سیاست استفاده شود. من نیز بر مبنای همین موضوع در آن میزگردها در این مورد حرف زدم و به باور من آن چه که باعث شد اوجالان به این نقطه برسد، صرفا شرایط پ.ک.ک و خود وی نبود و ترکیه نیز در سوی دیگر معادله، به ایستگاهی رسید که توقف حملات نظامی را بر هر چیز دیگری ترجیح می داد. من می خواهم به طور شفاف به شما بگویم که پ.ک.ک به این نتجیه رسید که با ادامه ی فعالیت مسلحانه، امکان کنترل یک متر مربع از اراضی ترکیه را به دست نخواهد آورد و از آن سو، حکومت ترکیه هم این حقیقت را پذیرفت که هر اندازه که دست به حملات نظامی هوایی و زمینی زده و چریک های پ.ک.ک را بکشد، باز هم پ.ک.ک و معضل کردها پایان نخواهند یافت و باید برای حل این معضل فکر اساسی صورت بگیرد.
کردپرس: ظاهرا طی روزهای اخیر، در خصوص تداوم مذاکرات صلح، مشکلاتی پیش آمده است و پ.ک.ک نیز عملیات خروج و عقب نشینی نیروهای خود را متوقف کرده است. مشکل اصلی چیست و چه چیزی باعث شده که سرعت و شتاب محسوسی در روند مذاکرات به چشم نخورد؟
محسن قزل کایا: ببینید! در پیام نوروزی اوجالان، شرایط ویژه ای برای عقب نشینی درج نشده بود. اوجالان دستور داد که نیروهای پ.ک.ک عقب نشینی کنند و فعالیت مسلحانه متوقف شود. لذا به نظر می رسد تعیین شرط و شروط در حال حاضر، اقدام چندان معقولی نیست و طرفین باید تلاش کنند تا این روند را با سرعت بیشتری پیش ببرند.
کردپرس: سران پ.ک.ک در قندیل، همین چند روز پیش، در یک بیانیه ی رسمی، سه شرط عمده را برای ادامه دادن به روند مذاکرات مطرح کردند. شما این شرایط را تا چه اندازه قابل اجرا می دانید؟
محسن قزل کایا: اول اجازه بدهید هر ۳ شرط اعلام شده از سوی قندیل را با هم مرور کنیم: ۱- پذیرفته شدن هویت کردها به عنوان بخشی از جامعه ی ترکیه در قانون اساسی و ایجاد تغییرات لازم در متن قانون اساسی و قوانین جزایی، کیفری و اجرایی.۲ – فراهم آوردن تدریس زبان کُردی در همه ی مقاطع تحصیلی و به کارگیری آن به عنوان زبان دوم در همه ی عرصه های خدماتی، اجتماعی و اجرایی. ۳- بالا بردن توان و اختیارات نهادهای اداری و اجرایی استانی و محلی و حرکت به سوی ایجاد الگوی خاصی به نام خودگردانی دموکراتیک. خوب… به نظر من هیچ کدام از این شرایط، مطقا عجیب و غریب و خطرناک نیستند و تصور می کنم که دولت هم از این مطالبات هراسی ندارد. اما مساله اینجاست که رسیدن به موقعیت سیاسی و اجتماعی و حقوقی خاصی که ضامن و فراهم کننده ی این شرایط باشد، تابع گذر زمان است و نمی توان در این خصوص به صورت آنی و با تعیین ضرب الاجل اقدام کرد. من فکر می کنم ترکیه آرام آرام در این مسیرحرکت می کند و همه ی این شرایط نیز اجرایی می شوند.
بگذارید نکته ی دیگری را در مورد شرایط و مطالبات اعلام شده از سوی پ.ک.ک ذکر کنم. ببینید! پ.ک.ک همواره تلاش کرده تا برای بیان خواسته های خود، بر اساس تغییر وتحولات و موقعیت خود تصمیم گری کرده و چنین نیست که الان چیزی را بخواهد و فردا و پس فردا نیز بر همین خواسته اصرار بورزد. اما باز هم تاکید می کنم که این ۳ شرط نیازی به ماندن در کوه ندارد.
کردپرس: خوب… به نظر می رسد اگر چنین باشد، نیازی به ادامه ی فعالیت نظامی پ.ک.ک وجود ندارد.
محسن قزل کایا: بله. دقیقا چنین است. واقعا برای رسیدن به چنین مطالباتی، نیاز به حفظ پنج یا شش هزار نفر نیروی نظامی در کوهستان و در شرایط نظامی وجود ندارد و این شرایط قابل اجرا است. اگر واقعا مساله ی پ.ک.ک، ضرورت تدریس زبان کُردی و تغییر قانون و ارتقای اختیارات محلی و استانی باشد، نیازی به حفظ سازمان نظامی وجود ندارد مگر این که مساله چیزی دیگر باشد.
کردپرس: چه چیزی؟ آیا می خواهید بگویید که خواسته ها و مطالبات اصلی پ.ک.ک، چیزی غیر از آن مواردی است که از سوی سران این حزب اعلام شده است؟
محسن قزل کایا: بله. به باور من پ.ک.ک به دنبال اقتدرا و سهیم شدن در قدرت سیاسی و اجرایی ترکیه است اگر نه هیچ آدم عاقلی برای رسیدن به خواسته های دموکراتیک، هزاران نفر را در کوه نگه نمی دارد.
کردپرس: به نظر شما گزینه ی معقول برای ادامه ی فعالیت های پ.ک.ک چیست؟
محسن قزل کایا: من تصور می کنم که سران پ.ک.ک باید به جای اعلام شرط و شروط و مطالبات چند گانه، فقط روی یک موضوع زوم کنند: فشار آوردن به دولت و مجلس برای تصویب قوانین ویژه ی بازگشت اعضای پ.ک.ک به کشور و مشارکت دادن آنان در فعالیت های سیاسی و حزبی به شکل رسمی و قانونی.
کردپرس: در مورد وضعیت کنونی مذاکرات و روند گفتگوها، اختلاف نظرهایی بین حکومت و پ.ک.ک وجود دارد. سران حکومت ترکیه مدام تاکید می کنند که مذاکرات به خوبی پیش می رود اما سران پ.ک.ک و حزب صلح و دموکراسی از موانع و بن بست های بزرگ دم می زنند. کدام یک از این دو نگرش را منطقی تر می دانید؟
محسن قزل کایا: رسیدن به بن بست و حتی توقف، در روند چنین مذاکراتی، بعید و دور از ذهن نیست و مطلقا نمی توان گفت که رسیدن به بن بست و حتی شکست، به معنی پایان همه چیز است. نفس مذاکره چنین است، بارها به مانع و دست انداز و بن بست می رسد، متوقف می شود، دچار عدم انطباق و عدم تفاهم می شود و دوباره از یک مقطع و مرحله ی دیگر ادامه پیدا می کند.
کردپرس: طی چند ماه اخیر و به ویژه در روزهایی که پشت سر نهادیم، رهبران حزب عدالت و توسعه اعم از رجب طیب اردوغان، حسین چلیک، بلنت آرنچ، بشیر آتالای، یلماز آک دوغان و خیلی های دیگر، مدام بر روی این موضوع تاکید می کنند که تلاش های ما برای پرداخت مطالبات کردها، به خاطر فشارهای پ.ک.ک نبوده و این موضوع ربطی به مذاکرات صلح ندارد. این سخنان را تا چه اندازه واقعی و به جا می دانید؟
محسن قزل کایا: چنین نیست. این اظهارات واقعی و منطقی نیست. اگر چنین است بگذارید به این سوال من پاسخ بدهند: چرا در دورانی که درگیری ها متوقف شده و جنازه ی سربازان دولت و اعضای پ.ک.ک به خانه باز نمی گشت، شما به فکر کردها نبودید؟ چرا زمانی به فکر افتادید که در درگیری های خونین، هزاران نفر جان خود را از دست دادند. این حرف ها معمولا پس زمینه ی سیاسی و انگیزه های حزبی ویژه دارد و با شرایط عینی کشور ما منطبق نیست.
کردپرس: پ.ک.ک تصمیم گرفته که در انتخابات پیش رو، چند تن از نمایندگان را در مجموعه ای خارج از حزب صلح و دموکراسی و به عنوان حزب دموکراات خلق ها به کار بگیرد و آرای چپ های ترک را نیز به دست بیاورد. آیا این اقدام می تواند منجر به افزایش نفوذ پ.ک.ک شود؟
محسن قزل کایا: خیر. اساسا چپ ها دارای آرای فراوانی نیستند و حتی اگر حزب جدید التاسیس دموکرات خلق ها در استان های غربی و ترک نشین ترکیه، توجه همه ی نهادهای چپ را جلب کند، چنین چیزی نمی تواند یک شهرداری هم در اختیار پ.ک.ک قرار دهد. بگذارید در تحلیل استان های ترک نشین اندکی واقع بین باشیم. می دانید که من در سفرهای دوماهه ی فرزانگان صلح، به استان های ترک نشین منطقه ی دریای سفید می رفتم. خیلی جاها مردم علیه ما تظاهرات کردند و چیزی نمانده بود که مورد حمله ی فیزیکی ملی گرایان و خود چپ ها قرار بگیریم. خوب… در چنین شرایطی چگونه ممکن است در آن استان ها با تکیه بر رای چپگرایان، تغییر خاصی ایجاد کنند. یک واقعیت دیگر را هم فراموش نکنیم؛ چپ های ترکیه عمدتا علاقه مند به ادامه ی درگیری های پ.ک.ک و ترکیه هستند و پیام های اخیر پ.ک.ک بسیاری از آنان را ناامید کرد. آنان انتظار دارند که پ.ک.ک تحت هیچ شرایطی سلاح را کنار نگذارد.
کردپرس: یعنی به نظر شما استراتژی ایجاد یک حزب برای جزب آرای چپ های ترک خطاست و پ.ک.ک در این خصوص دست به محاسبات غلط زده است؟
محسن قزل کایا: ببینید! اوجالان بر روی موضوع دموکراسی مدرن تاکید می کند و می خواهد بگوید که در افق افکار خود، فارغ از مساله ی اقلیت قومی حرکت می کند و چپ ها و دیگر عناصر را نیز گرد خود جمع می کند. این در واقع گونه ای ژست فکری و سیاسی است و نمی تواند تغییر محسوسی در انتخابات ایجاد کند.
کردپرس: در استان های کردشین چه طور؟ آیا نتایج انتخابات در این استان ها از حالا قابل پیش بینی است؟
محسن قزل کایا: در استان های جنوب و جنوب شرقی، رقابت اساسی بین حزب عدالت و توسعه و حزب صلح و دموکراسی است و در حال حاضر حزب عدالت و توسعه آرای بیشتری در اختیار دارد. واقعیت این است که کردها دین محور و اسلامگرا هستند و در این منطقه غیر از مساله ی گرایش به ارزش های دین، موضوع توسعه ی اقتصادی و رفاه نیز می تواند در جذب آرای مردم کارگر بیفتد و در سالیان آینده مساله ی تلاش برای ارائه ی برنامه های اقتصادی توسعه محور می تواند در هدایت آرای کردها تاثیر به سزایی داشته باشد.
کردپرس: آیا اسلامگرایان پیرو فتح الله گولَن و به عبارتی دیگر جماعت گولن در مناطق کردنشین نفوذ فراوانی دارند؟
محسن قزل کایا: قاعدتا در استان هایی که حزب صلح و دموکراسی نفوذ کمتری دارد، جماعت از نفوذ بیشتری برخوردار است. در برخی از استان هایی که من شخصا رفته ام، حضور و نفوذ آنان را حس نکرده ام. اما فراموش نگنیم که تشکیلات دینی و فرهنگی از این دست، معمولا به صورت غیرمحسوس و در بطن جامعه کار می کند و سرمایه گذاری خود را در حوزه های دینی، آموزشی و تربیتی متمرکز کرده است. من شخصا بر این باورم که نباید از چنین چیزهایی هراس داشته باشیم. هر گروهی که بدون توسل به خشونت، ترور و ابزارهای غیر انسانی و غیراخلاقی، کردها را به سوی خود جذب کرده و اقدامات مثبت انجام دهد سزاوار احترام و تقدیر است.
کردپرس: طی ماه های اخیر، شاهد آن هستیم که در اغلب رسانه های معتبر ترکیه و حتی در بسیاری از محافل سیاسی کشور شما، کلمه ی «روژاوا» (به معنی غرب کردستان) به همین شکل کُردی، در زبان ترکی جا افتاده و به راحتی مورد استفاده قرار می گیرد. به راستی چگونه شد که چنین اتفاقی روی داد؟ چه شد که رسانه های ترکیه حاضر شدند به این شکل وسیع و معمول، یک کلمه ی کردی را به کار بگیرند؟
محسن قزل کایا: من هم مانند شما از این موضوع متعجب شدم و راستش را بخواهید انتظار نداشتم که به این راحتی یک کلمه ی کُردی آن هم با بار ویژه ی جغرافیای سیاسی ناهمسو با مبانی سیاسی ترکیه، به این سرعت جا بیفتد. من فکر می کنم بخشی از این مساله، ابراز همدردی پنهانی و ظریف رسانه های ترکیه با کردهای سوریه است. همچنین مخالفت ضمنی با ادبیات سیاسی حکومت و حزب عدالت و توسعه و نیز اتخاذ مواضع و ژست های دموکراتیک در برابر کردها از دیگر دلایل این مساله است. اما واقعیتش را بخواهید (با خنده ادامه می دهد) در این خصوص حقایق خنده داری نیز وجود دارد. یک روزنامه یا تلویزیون معتبر ترکیه که میلیون ها مخاطب دارد، به راحتی لفظ روژاوا را به معنی غرب کردستان بزرگ به کار می برد اما حاضر نیست از کلمه ی کردستان استفاده کند و همچنین نمی تواند وجود پدیده ای به نام شمال (کردستان ترکیه)، جنوب (اقلیم کردستان عراق) و شرق (کردستان ایران) را قبول کند. اما به هر حال این هم یکی از اتفاقات رسانه ای مقطع کنونی است و فعلا کسی از کاربرد آن ابایی ندارد.
کردپرس: خود مساله ی شمال سوریه و تحرکات کردها در مناطق کردنشین سوریه، چه ارتباطی با مسائل پ.ک.ک و ترکیه دارد؟ آیا احتمال دارد که معادلات سیاسی کردهای سوریه چنان برجسته شود که حتی بر سرنوشت اوجالان و پ.ک.ک نیز تاثیر بگذارد؟
محسن قزل کایا: ببینید! موضوع فعالیت های حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) در شمال سوریه به عنوان شاخه ی سوری پ.ک.ک، مطلقا مساله ی کم اهمیتی نیست. من می خواهم به طور خلاصه در این مورد به بیان این واقعیت اکتفا کنم که اگر حزب اتحاد دموکراتیک و به عبارتی دیگر پ.ک.ک بتواند در شمال سوریه در ایجاد یک الگوی قدرت سیاسی و اجتماعی به عنوان خودگردانی کُردی موفق عمل کند و مثلا تا یک سال دیگر در آن منطقه صاحب جایگاه و موقعیت سیاسی و اجرایی باشد، در آن صورت عملا ترکیه را با موضوع جدیدی به نام طراحی مدل خودگردانی ممکن و قابل دستیابی کُردی مواجه کرده و این موضوع می تواند بر مسائل ترکیه نیز اثر بگذارد.