در آستانۀ انتخابات پارلمانی مجدد ۱ نوامبر، PKK با توجه به درخواست سیاستمداران کرد و فعالان اجتماعی به طور یک جانبه اعلام آتش بس کرد، اما حکومت همچنان به حملات خود علیه شبه نظامیان PKK ادامه می دهد.
۱۰ اکتبر ۲۰۱۵ به مدت کوتاهی پس از آنکه دو بمب گذار انتحاری در تظاهرات صلح در آنکارا حمام خون راه انداختند، حزب کارگران کردستان (PKK) یک آتش بس یک جانبه اعلام کرد، که از سال ۱۹۹۳ تا کنون دهمین بار است که چنین آتش بسی اعلام می شود. حکومت این حرکت را یک توطئه به شمار آورده و کمتر از سه هفته مانده به انتخابات حساس ۱ نوامبر به انجام عملیات علیه PKK ادامه داد. تحلیل گران تأکید می کنند که این نخستین باری است که PKK به درخواست آتش بس از جانب جنبشهای سیاسی کرد ها اعتنا می کند و هشدار می دهند که نادیده گرفتن این اقدام می تواند به استمرار و مشروعیت بخشیدن به خشونت بیانجامد.
در بیانیۀ آتش بس که توسط پ.ک.ک صادر شد، آمده است: «با در نظر گرفتن درخواست هایی که از داخل و خارج ترکیه مطرح می شد، تصمیم گرفته شد به وضعیت ترک مخاصمه تغییر جهت دهیم». همچنین این بیانیه به صراحت اعلام کرده است: «جنبش ما تصمیم گرفت نظامیانمان را، تا زمانی که مردم یا نظامیانمان مورد حمله قرار نگرفته اند، در وضعیت ترک مخاصمه قرار دهد». و چنین ادامه داده است: «در طول این پروسه نیروهای ما از انجام اقدامات از پیش طراحی شده خودداری خواهند کرد، هیچ حرکتی جز حفظ مواضع کنونیشان نخواهند کرد و هیچ تلاشی صورت نخواهند داد که مانع برگزاری یک انتخابات منصفانه و سالم شود».
این حرکت PKK پس از یک زنجیره اقدامات خشونت آمیز، که از اواخر جولای آغاز شده بودند، به انجام رسید، زمانی که گفتگو های صلح میان آنکارا و شورشیان متوقف شدند. ترک مخاصمۀ پیشین PKK در سال ۲۰۱۲ اعلام شد که یک سال پس از آن به یک آتش بس نامعین تبدیل شد. در این زمان آنکارا مذاکراتش را با عبدالله اوجالان رهبر دربند PKK آغاز کرد و این امید به وجود آمد که سه دهه درگیری و مبارزه با مذاکره حل و فصل شده و به پایان برسد. در انتخابات ۷ ژوئن که حزب دموکراتیک خلق ها (HDP) از حد نصاب ۱۰ درصدی انتخابات عبور کرده و وارد پارلمان شد و صاحب ۸۰ کرسی، عمدتاً از کرسی های پیشین AKP گردید، امید کرد ها هر چه بیشتر شد. اما این خوش بینی چندان نپایید و خشونت از نو سر بر آورد، خشونتی که بسیاری آن را مانور حکومت برای بی اعتبار کردن HDP و پس گرفتن اکثریت پارلمانی AKP می دانند.
اما نا آرامی این بار با آنچه ترکیه بدان آشنا بود، تفاوت داشت. درگیری هایی که در گذشته محدود به مناطق روستایی و کوهستان ها بودند، وارد شهر ها شدند. با تبدیل محله های مناطق شهری استان های جنوب شرقی به میدان نبرد، ده ها غیر نظامی همراه با شبه نظامیان PKK و اعضای نیرو های امنیتی جان خود را از دست دادند. خونریزی، به ویژه مرگ کودکان، باعث گسترش سراسری خشم شد. احزاب سیاسی، گروه های جامعۀ مدنی و اندیشمندان صدای خود را بلند کرده و از PKK درخواست کردند اعلام آتش بس کند.
برای نخستین بار حرکت سیاسی کرد ها نیز به صراحت از PKK درخواست کرد به خشونت پایان دهد. روز ۲۲ اوت صلاح الدین دمیرتاش، رئیس مشترک HDP، گفت: «PKK باید باید بدون هیچ اما و اگری به اقدامات مسلحانۀ خود پایان دهد. در یک نبرد دموکراتیک هیچ بهانه ای برای استفاده از اسلحه وجود ندارد. کشتن سربازان و افسران پلیس راه خوبی برای مجبور کردن AKP به جبران اشتباهات و جرم هایش نیست».
با این حال قتل عام تظاهرات صلح در آنکارا روی اعلام آتش بس PKK سایه افکند. این دو بمب گذاری که جان بیش از ۱۰۰ تن را گرفتند، عمدتاً HDP را هدف قرار داده بودند و این ترس را گسترش دادند که ممکن است PKK از آتش بس اعلام شده عقب بنشیند.
با این وجود مرا دقاراییلان، رهبر شاخۀ نظامی PKK، تأکید کرد که این تصمیم به قوت خود باقی است. قاراییلان در برنامه ای رادیویی که روز ۱۲ اکتبر پخش شد، خطاب به شبه نظامیان PKK گفت توقف مخاصمه باید «بدون تردید» و به احترام «وصیت» جان باختگان تظاهرات صلح در آنکارا رعایت شود. وی به شبه نظامیان PKK که کنترل راه ها و جاده ها را در مناطق جنوب شرقی در دست دارند، امر کرد به پایگاه های خود در کوهستان ها عقب نشینی کنند.
در همین حال حکومت آتش بس PKK را، حتی پیش از آن که رسماً اعلام شود، مورد انتقاد و سرزنش قرار داد. یالچین آکدوغان، معاون نخست وزیر ترکیه، روز ۸ اکتبر که احتمال می رفت بیاینۀ قریب الوقوع PKK منتشر شود، در اظهاراتی عنوان کرد: «ما پیشتر نیز بار ها دیده ایم که این سازمان هنگامی که در تنگنا قرار می گیرد، یا می خواهد خود را برای زمستان آماده کند و یا زمانی که می خواهد به منافع جناح سیاسیش خدمتی بکند، دست به انجام چنین حرکت های تاکتیکی و سیاسی می زند. ما از این حرکات خسته شده ایم».
روز ۱۱ اکتبر، یک روز پس از اعلام آتش بس، ارتش در نواحی نزدیک به شهر لیجه که یک قبرستان مربوط به PKK در آن قرار دارد، اقدام به حملۀ هوایی کرد که در نتیجۀ آن ۸ شبه نظامی PKK کشته شدند. به گفتۀ شاهدان این حمله یکی از سنگین ترین بمباران های ماه های اخیر بود. به طور همزمان یک عملیات امنیتی نیز در منطقۀ نا آرام سور در نزدیکی دیاربکر، که بزرگترین شهر جنوب شرقی کشور است، انجام شد که این نیز تلفاتی در پی داشت.
موضع مخالف آنکارا در قبال آتش بس باعث افزایش نگرانی هایی شده است که نه تنها شرایط کشور پیش از انتخابات را شامل می شوند، بلکه دور نمای دراز مدت حل و فصل صلح آمیز مسألۀ کرد ها نیز از جملۀ این نگرانی ها هستند.
سعدت یورتداش، که یک سیاستمدار برجستۀ کرد و نمایندۀ پیشین پارلمان است، هشدار داد که PKK می تواند به زودی آتش بس را پایان دهد، اگر آنکارا نتواند به طرز مشابهی پاسخ دهد. با این هشدار وی از جامعۀ مدنی و اندیشمندان خواست همچنان برای حل صلح آمیز تعارض موجود پافشاری کنند.
یورتداش به المانیتور گفت: «اگر درگیری، خونریزی و عملیات نظامی همچنان ادامه پیدا کند، تصمیم ترک مخاصمۀ یک جانبه ممکن است برای مدتی رعایت شود، شاید به خاطر انتخابات، اما سپس شرایط تغییر خواهد کرد. ادامۀ عملیات نظامی علیه PKK باعث خواهد شد این پروسه موقتی باشد و اجازه نخواهد داد پایدار بماند».
وی چنین ادامه داد: «مردم و احزاب باید به نفع یک راه چارۀ پایدار موضع شفافی اتخاذ کنند… حکومت این حرکت را یک دورۀ تجدید قوا برای PKK می داند. این نگرش باید تغییر کند. عموم مردم و روشنفکران باید از هر قدمی که برای تسهیل راه حل صلح آمیز برداشته می شود، حمایت کنند».
مهمت کایا، رئیس مرکز پژوهش ههای اجتماعی دجله در دیاربکر، تأکید کرد PKK برای نخستین بار است که به درخواست برقراری آتش بس از سوی سیاستمداران کرد توجهی نشان داده و این نشان دهندۀ رشد روز افزون سیاست دموکراتیک است.
وی به المانیتور چنین گفت: «در سال های دهۀ ۱۹۹۰ اقدامات مسلحانه در میان تودۀ مردم کرد مشروعیت داشت، چرا که کانال های دموکراتیک مسدود بودند. اکنون وضعیت متفاوت است. این جنبش سیاسی بود که درخواست برقراری آتش بس را مطرح کرد و PKK را مجبور کرد به این درخواست اعتنا کند. این خیلی مهم است».
کایا معتقد است که نگرش فعلی آنکارا از استدلال حکومت که تضمین امنیت عمومی بود فراتر رفته و به نظر می رسد هدفمندانه و عمداً خواهان تداوم وضعیت جنگی است.
کایا گفت: « اگر حکومت همچنان به اقدامات نظامی خود ادامه دهد، استفادۀ PKK از خشونت به عنوان روشی در مبارزه، ناگزیر در جامعۀ کرد ها دارای مشروعیت خواهد شد. PKK نمی تواند تا ابد در حالت دفاعی باقی بماند. درگیری نیز ناگزیر هر چه عمیق تر شده و مسیر پروسۀ آشتی دشوار تر خواهد شد. حکومت نخواهد توانست این وضعیت را به مدت طولانی حفظ کند، زیرا استدلال حکومت مبنی بر اینکه HDP و PKK یکی هستند و نشان دادن HDP به عنوان بخشی از زنجیرۀ خشونت، اعتبار خود را از دست خواهد داد.»
کایا این را نیز افزود که وی معتقد است آنکارا در نهایت و در نقطه ای خاص مجبور خواهد شد از رویۀ فعلی خود عقب نشینی کند و آتش بس پس از انتخابات نیز ادامه خواهد یافت.
PKK از زمانی که اسلحه به دست گرفته یعنی از سال ۱۹۸۴ تا کنون، تعداد ۹ آتش بس دیگر نیز اعلام کرده است و همۀ آنها نیز یک جانبه بوده اند. نخستین آتش بس در مارس ۱۹۹۳ و در نتیجۀ تلاش های جلال طالبانی، از رهبران کرد عراق، اعلام شد. تورگوت اوزال رئیس جمهور وقت ترکیه از طالبانی درخواست کرده بود در این زمینه میانجی گری کند. اما تلاش های صلح به زودی ناکام ماندند، چرا که اوزال به طرزی غیر مترقبه از دنیا رفت و پ.ک.ک۳۳ سرباز وظیفۀ غیر مسلح را کشت؛ دو اتفاقی که تا امروز نیز محل بحث و مناقشه اند.
محمود بوز ارسلان / المانیتور
ترجمه: خبرگزاری کردپرس