محمدعلی دستمالی، کارشناس سیاسی مسایل منطقه در یادداشتی برای دیپلماسی ایرانی به ارزیابی اقدام اخیر ترکیه علیه پ.ک.ک پرداخته است.
طی چند ماه اخیر، کردها، مهم ترین عنصر اثرگذار و تغییر دهنده ی معادلات سیاسی ترکیه بوده اند. در جریان انتخابات هفتم ژوئن، در مناطق کردنشین جنوب، جنوب شرقی و همچنین در استانبول، کردها به یک باره از حزب عدالت و توسعه (AKP) روی برگرداندند و آرای خود را به نفع یکی از نهادهای اقماری پ.ک.ک به نام حزب دموکراتیک خلق ها (HDP) به صندوق ریختند و این حزب توانتست با کسب ۱۳ دردصد از آرای مردم، کرسی های خود را در پارلمان ملی ترکیه از ۳۱ به ۸۰ عدد برساند.
پیروزی بدون دستاورد کردها
بررسی نتایج انتخاباتی ۸۱ استان ترکیه به وضوح این واقعیت را نشان می دهد که در استان های کردنشین و همچنین در استانبول یک جابه جایی آرا و تغییر مسیر سیاسی عجیب نزد رای دهندگان کُرد هوادار اردوغان و اوجالان اتفاق افتاده و آرایی که از سبد داوداوغلو کم شده در سبد صلاح االدین دمیرتاش رهبر جوان حزب دموکراتیک خلق ها گذاشته شده است. این اقدام رای دهندگان کُرد، موجب آن شد که حزب عدالت و توسعه در شرایط دشواری قرار بگیرد و نتواند همچون دوره های پیشین کابینه را به تنهایی تشکیل دهد. با این حال شواهد نشان می دهد دست کم تاکنون؛ این پیروزی بزرگ کردهای مخالف در میدان عمل و در شرایط عینی بر روی ارض واقع، دستاوردی برای آنان نداشته است و موقعیت خاصی ایجاد نشده که در آن امیدی به تحقق مطالبات کُردی وجود داشته باشد. دمیرتاش در همان ساعات نخست اعلام ظفر آشکارا اعلام کرد که حزب او به هیچ وجه با حزب عدالت و توسعه ائتلاف نمی کند. در همین حال حزب حرکت ملی (MHP) همچنان دمیرتاش و رفقای او را تروریست و تجزیه طلب می خواند و حزب جمهوری خلق (CHP) به رهبری کلچداراوغلو نیز در اقدامی عمل گرایانه، از کردها فاصله گرفته است و به عبارتی دیگر شاگردان اوجالان، در گونه ای از انزوای سیاسی قرار گرفته اند.
کردهای سوریه و نگرانی های آنکارا
پیشروی کردهای سوری و فتح شهر مهم و استراتژیک تل ابیض (گرکی سپی) در حوالی رقه معادلات سوریه و ترکیه را تحت تاثیر قرار داد. با توجه به این که در نزد کردهای سوریه نیز یکی دیگر از نهادهای اقماری پ.ک.ک به نام حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) قدرت را به صورت یک قبضه در اختیار گرفته و در پیشروی های اخیر با آمریکا و ارتش آزاد سوریه هماهنگ و هم مسیر شده، به یک باره رسانه های ترکیه به شکل گسترده به طرح موضوع «کریدور کُردی» و «نوار کُردی» در مرز نهصد کیلومتری ترکیه و سوریه پرداخته و از نگرانی های عمیق آنکارا سخن به میان آوردند.
فتح تل ابیض موجب آن شد که دو بخش از سه بخش از هم گسسته ی مناطق کردنشین ترکیه یعنی جزیره و قامیشلو به همدیگر متصل شوند و در صورتی که آن پیشروی ادامه پیدا می کرد و عزاز و جرابلس نیز به دست کردها می افتاد، دو منطقه ی مزبور به عفرین متصل می شدند و یک اقلیم یکپارچه ی کردنشین در بیخ گوش ترکیه به وجود می آمد. اما چنین نشد و حمله ی ناگهانی داعش به شهر آزاد شده و آرام کوبانی، کردها را غافلگیر کرد و تنها ظرف ۲ ساعت، بیش از ۱۴۵ نفر از ساکنان کوبانی و مدافعین کُرد، جان خود را از دست دادند.
پ.ک.ک از همان دوران، ترکیه را متهم به دست داشتن در این حملات متهم کرده و این اقدام را یک انتقام گیری انتخاباتی دانست. مدتی پس از این رویداد، در شهر کردنشین سوروچ (پرسوس) در استان شانلی اورفای ترکیه نیز در جمع جوانان سوسیالیست هوادار پ.ک.ک که به منظور حمایت از کودکان کوبانی از آنکارا و استانبول به این شهر کوچک مرزی آمده بودند، یک عملیات انتحاری روی داد و ۳۲ نفر جان خود را از دست دادند. کردها این بار نیز ترکیه را به دست داشتن در این اقدامات متهم کرده و حزب عدالت و توسعه را مهم ترین حامی و هدایت گر داعش دانستند. شاخه ی نظامی پ.ک.ک، یک روز پس از این واقعه دو پلیس سوروچ را در خانه های آنان به قتل رسانده و اعلام کرد که این دو نفر از حامیان داعش بوده اند. از دیگر سو در آدیامان و لیجه ی دیاربکر سه پلیس دیگر به دست پ.ک.ک کشته شدند، چند کارگر و پرستار ربوده شدند، بیش از سی خودرو به آتش کشیده شد، به سوی چند پاسگاه و پایگاه مرزی تیراندازی شد و جمیل بایک، رئیس شورای رهبری پ.ک.ک اعلام کرد که چیزی به نام آتش بس وجود ندارد. صلاح الدین دمیرتاش که پیش از این رویدادها در یک برنامه ی زنده ی تلویزیونی از پ.ک.ک خواسته بود سلاح های خود را بر زمین بگذارد، در برنامه ای دیگر، از این موضوع سخن به میان آورد که پ.ک.ک تنها در صورتی سلاح بر زمین می گذارد که چنین درخواستی را از زبان عبدالله اوجالان بشنود. اما دولت از چهار ماه پیش اوجالان را ممنوع الملاقات کرده و فعلا مشخص نیست که گزینه و مطلوب اوجالان کدام است.
بمباران مواضع داعش و پ.ک.ک و دستگیری های گسترده
دولت داوداوغلو با برگزاری چند نشست فوق العاده، به این جمع بندی نهایی رسید که واقعه ی سوروچ پیام روشنی از سوی داعش برای آنکارا و کردها است. گروه تروریستی – تکفیری داعش با یک تیر دو نشان زد. ابتدا به کردها پیام داد که تل ابیض و کوبانی را از یاد نبرده و در آتش خشم و انتقام می سوزد، سپس به آنکارا پیام داد که اگر دستگیری افراد داعشی و محدودیت های مرزی ادامه پیدا کند، چنین اقدامات انتحاری خطرناکی در استانبول و شهرهای بزرگ ترک نشین نیز روی می دهند. مشاورین امنیتی و نظامی داوداوغلو به این باور نهایی رسیدند که لازم است پاسخی به داعش داده شود. چنین شد که در یک عملیات ۷۲ دقیقه ای مواضع داعش با استفاده از بمب های هدایت شونده لیزری مورد هدف قرار گرفت و مقامات ترکیه اعلام کردند که این بمب ها از قابلیت ویژه ای برخوردارند و بدون نیاز به ورود به حریم سوریه نیز می توان از آنها استفاده کرد. اما موضوع مهمی که شاید پس از این بمباران اول مورد توجه سران ترکیه قرار گرفت این بود که حمله به داعش به معنی تقویت کردهای سوریه و نهادینه شدن قدرت پ.ک.ک در شمال سوریه نیز هست. به همین خاطر آنکارا لازم دید که به قدرت نمایی های پ.ک.ک نیز پاسخ دهد و چنین شد که چندین نقطه ی مهم از قرارگاه های پ.ک.ک در خاک اقلیم کردستان عراق از جمله خواکورک، گارا، قندیل، حفتانین، زاپ و آواشین بمباران شد. اگر چه هنوز آمار دقیقی از تلفات جانی احتمالی پ.ک.ک در دست نیست اما نفس این اقدام و نمایش اراده ی ترکیه از اهمیت ویژه ای برخوردار است و مقامات رسمی اعلام کرده اند که علاوه بر آن که چهارصد نقطه از محل اجتماع نیروهای پ.ک.ک و داعش در شمال عراق و شمال سوریه بمباران شده در استانبول، دیاربکر، بورسا، ماردین و چندین شهر دیگر، تا بامداد روز بیست و هفتم ژوئیه، ۸۲۵ نفر از افراد شاخه های شهری پ.ک.ک، داعش و گروه کمونیستی آزادی خلق (DHKP) دستگیر شده اند.
حمایت های داخلی و خارجی
اردوغان برای کسب حمایت با روسای جمهور آمریکا، روسیه و عراق به صورت تلفنی گفت وگو کرده و ناتو را به برگزاری نشست امنیتی فوق العاده فرا خوانده است، داوداوغلو نیز اطلاعات مهمی در اختیار کلچداراوغلو و باغچلی گذاشته و رضایت و حمایت آنان را کسب کرده و آمریکا و اتحادیه ی اروپا نیز ضمن محکوم کردن اقدامات پ.ک.ک، از ترکیه حمایت کرده اند و کردهای ترکیه در شرایط دشواری قرار گرفته اند.
کردها و دو سناریوی پرخطر
چنین به نظر می رسد که اگر در شرایط کنونی ترکیه خود را مهیای برگزاری انتخابات پیش از موعد کند بخشی از کردهایی که رای خود را به نفع حزب دموکراتیک خلق ها به صندوق انداخته اند این بار این حزب را مسئول برافروخته شدن مجدد آتش جنگ قلمداد کرده و به دمیرتاش و یاران او رای ندهند و داوداوغلو با چند کرسی ای که از کردها پس می گیرد به علاوه ی کرسی های مربوط به دو حزب اسلامی سعادت (SP) و اتحاد بزرگ (BBP) بتواند دولت را به تنهایی تشکیل دهد. یکی دیگر از احتمالات این است که دادگاه حکم به تعطیلی حزب دموکراتیک خلق ها دهد و این حزب ناچار شود نامزدهای خود را – با فرض خوشبینانه ی عدم صدور حکم ممنوعیت فعالیت سیاسی – به مجلس بفرستد که در این صورت قطعا میزان کرسی های کردهای مخالف به کمتر از چهل کرسی خواهد رسید. اگر هم ائتلاف بین حزب عدالت وتوسعه و حزب جمهوری خلق به نتیجه ی نهایی برسد در این صورت حزب دموکراتیک خلق ها تنها در صورتی می تواند در مجلس به شکل اثرگذار فعالیت کند که پ.ک.ک از برخی مواضع خود در شمال سوریه کوتاه بیاید و در خصوص موضوع کنار گذاشتن سلاح تصمیم گیری کند.