در اقلیم کردستان که اعتراضات سیاسی، فساد، مشکلات اقتصادی، بی ثباتی مالی و ضعف آموزشی وجود دارد، جوانان در معرض مغزشویی و تحریک داعش و دیگر گروههای رادیکال قرار دارند. کُردها و مقاماتی که به دنبال کنترل داعش هستند، باید به دنبال کشف علل و ریشه های مخالفت روزافزون با دولت اقلیم کردستان از طریق حل معضلات سیاسی و اقتصادی باشند.
حدود دو هفته پیش، نیروهای امنیتی اقلیم کردستان یک حلقه دیگر از نیروهای نفوذی داعش را که قصد انجام حمله مرگبار در شهر اربیل داشتند، دستگیر کردند. اقدام این نیروها برای ناکام گذاشتن این توطئه شنیع که با همکاری برادر یکی از این خرابکاران انجام شد، جان چندین تن را نجات داد و هویت عوامل را که ساکنان اربیل بودند و از طریق یک مسجد و اینترنت با ابوبکر البغداد رهبر داعش بیعت کرده بودند، فاش کرد. محل توطئه همانند توطئه های پیشین نشان می دهد دسترسی داعش به جامعه فراتر از خطوط مقدم نبرد در مناطق مورد مناقشه است. این گروه تروریستی قادر بوده بر کُردها تاثیر فکری گذاشته آنها را نه تنها از طریق ایدئولوژی افراطی سلفی بلکه از طریق نارضایتی مردم ناشی از وضعیت سیاسی و اقتصادی در داخل اقلیم کردستان افراطی بار بیاورد.
داعش از زمان تصرف موصل در یک سال پیش از جبهه های مختلف توانسته است در اقلیم کردستان نفوذ کند. آشکارترین این خطوط نفوذ، وجود جبهه ای به طول ۱۰۰۰ کیلومتر در مناطق مورد مناقشه است که به خطوط مقدم نبرد میان اعراب ملی گرای سنی مذهب و سلفی گرای جنگجویان خارجی و نیروهای پیشمرگ تبدیل شده است. تهدید داعش همچنین در تغییر دموگرافی اقلیم کردستان ناشی از ورود سیل آسای اعراب سنی به اقلیم کردستان نهفته است زیرا بیست درصد جمعیت اعراب سنی عراق اکنون در اقلیم کردستان به سر می برند.
علاوه بر این داعش، اقلیم کردستان را با جذب جوانان کُرد و افراطی بار آوردن آنها نشانه گرفته است. براساس گزارش وزارت اوقاف و امور دینی اقلیم کردستان، تاکنون ۵۰۰ جوان کُرد عراقی به داعش پیوسته و در نبردهای عراق و سوریه شرکت دارند. یکی از راههای جذب جوانان توسط داعش، مساجد کردستان و روحانیون افراطی سلفی هستند. دو تن از این روحانیون افراطی که جوانان کُرد را جذب می کنند امام گیلانی از سلیمانیه و ملا شوان، یکی از ملاهای مشهور یکی از مساجد اربیل هستند، پیوستن ملا شوان به داعش غیرمنتظره و تعجب برانگیز بود. زیرا به نظر می رسید وی یکی از رهبران معتدل مذهبی و از افراد مورد اعتماد وزارت اوقاف است.
چه چیزی می تواند علت چرخش کُردهای سنی معتدل به سمت داعش در داخل اقلیم کردستان نسبتاً مرفه باشد؟ گرایش به سمت افراط گرایی پدیده جدیدی در اقلیم کردستان نیست و محرکهای سیاسی و اقتصادی و ایدئولوژیک دارد. افراط گرایی در زمان جنگ داخلی میان کُردها در سالهای ۱۹۹۴- ۱۹۹۴ با بهره گرفتن اسلامگراهای افراطی از خلا قدرت برای تقویت نفوذ خود، مخفی ماند. در این زمان برخی به جنبش اسلامی کردستان پیوستند و دیگران به کلاسهای شبانه در مساجد اربیل رفتند که در آنجا سلولهای مخفی اولیه انصار الاسلام شکل در حال شکل گرفتن بود. در این زمان بود که اصطلاح «در روز معلم و در شب تروریست» در میان عام گسترش یافت و به طبقه متوسط محلی اطلاق می شد. این افراد شامل استادان دانشگاه هم می شد که وارد گروههای رادیکال می شدند.
در واقع دو حزب اصلی دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی در نهایت درسهای شبانه را ممنوع کردند. سلولهای رادیکال اسلامی را از هم گسستند و آنها را به مرز میان حلبچه و ایران راندند و بعداً تعدادی از رهبران انصار الاسلام را به قتل رساندند. سپس به بهره گیری سیاسی از مساجد برای کنترل رهبران اسلامی و گروهی تندروی اسلامی و همچنین ایجاد شبکه های حزبی پرداختند. این اقدام از طریق ساخت گسترده مساجد و حمایت از مسجدسازی بود. براساس گزارش وزارت اوقاف، اقلیم کردستان به نسبت مساحت و جمعیت اقلیم کردستان دارای بیشترین مسجد در جهان است. برای جمعیت ۴٫۸ میلیون نفری اقلیم کردستان حدود ۵۲۰۰ مسجد ساخته شده است. ساخت مسجد هم پرستیژ داشت و هم منافع مالیاتی، متمولان محلی فقط در سال ۲۱۰ حدود ۵۰۰ مسجد در اقلیم کردستان ساخته اند که نیمی از این تعداد در استان اربیل قرار گرفته است. این اقدام شامل تعلیم مذهبی و انتصاب ملاهای تحت نفوذ احزاب و تأیید شده از سوی دولت در این مساجد برای اطمینان از کسب حمایت سیاسی و جلوگیری از مخالفت با حکومت نیز بود. (امروزه واژه سلفی از نظر برخی ها ملاهایی هستند که از دولت اقلیم کردستان حمایت می کند.)
با این وجود کنترل احزاب بر مساجد و ملاها در طول این سالها نتوانسته است از افراط گرایی جلوگیری کند.
برنامه رسانه های کُردی نشان می دهد که پیام رهبران سلفی که از طریق ۱۰ شبکه رادیویی در داخل اقلیم کردستان پخش می شود حاوی مطالب افراط گرایانه است. مساجد تنها محل جذب نیرو برای داعش نیستند. بیشتر کُردهایی که به داعش پیوسته اند این اقدام را فقط به دلایل ایدئولوژیک اتمام نداده اند. براساس گفته های یک کُرد عراقی که با برخی جوانانی که به داعش پیوسته و کشته شده اند، هیچ کدام از آنها از طریق مساجد به داعش پیوست نشده بودند بلکه آنها توسط سلفی های افراط گرا در دانشگاه های اربیل و یا دوستانشان در مناطق حاشیه شهر جذب داعش شده بودند. شخصی که بمبگذاری مقابل کنسولگری آمریکا در اربیل را در آوریل ۲۰۱۵ انجام داد یک مهندس فارغ التحصیل از دانشگاه صلاح الدین اربیل بود.
جوانان کُرد همچنین از طریق پیام های رد و بدل شده در رسانه های اجتماعی و در واکنش به وضعیت سیاسی و اقتصادی به افراط گرایی سوق پیدا می کنند. برخی از آنها به این دلیل به داعش گرویده اند چون امیدی در اقلیم کردستان ندارند. فارغ از دلایل ایدئولوژیک، سیاسی و یا مالی، بسیاری به پدیده فراگیر فساد، تبعیض و دو دستگی میان نخبگان مدرن گرا و جمعیت سنی و محافظه کار و نیز فاصله طبقاتی میان دارا و ندار واکنش نشان داده اند. داعش از این اختلاف و فاصله به طور مؤثری سود برده است.
اقلیم کردستان در واکنش به نفوذ داعش کنترل بیشتری روی همه روحانیون سلفی و مساجد اعمال کرده و پست های ایست و بازرسی بیشتری در داخل اقلیم کردستان ایجاد کرده است. وزارت آموزش و پرورش اقلیم کردستان نیز برنامه هایی برای تعلیم دوباره و در تلاش برای معتدل کردن ۳۰۰۰ امام جماعت در اقلیم کردستان و تغییر محتوای دروس اسلامی در مدارس عمومی اجرا می کند. بسیاری از مقامات اقلیم و مردم محلی نیز به دنبال کنترل فعالیت سلفی ها از جمله فعالیت شبکه های رادیویی اسلامی هستند.
اگرچه این برنامه ها باارزش هستند اما نمی توانند این مشکل را از ریشه حل کنند. در اقلیم کردستان که اعتراضات سیاسی، فساد، مشکلات اقتصادی، بی ثباتی مالی و ضعف آموزشی وجود دارد، جوانان در معرض مغزشویی و تحریک داعش و دیگر گروههای رادیکال قرار دارند. کُردها و مقاماتی که به دنبال کنترل داعش هستند، باید به دنبال کشف علل و ریشه های مخالفت روزافزون با دولت اقلیم کردستان از طریق حل معضلات سیاسی و اقتصادی باشند. آنها باید به فکر ایجاد اشغال، ارائه فرصت آموزشی خوب و ایجاد فرصت برای جوانان و نیز مقابله با فساد باشند. بدون انجام چنین اقداماتی و توجه به گروههای در معرض خطر، افراط گرایی و فرصت طلبی داعش به عنوان خطری برای بی ثباتی در داخل اقلیم کردستان همچنان وجود خواهد داشت./B