به هیچ شیوه ای نمی توان بی تدبیری ترکیه در حمله به شبه نظامیان کُرد پ.ک.ک. (حزب کارگران کردستان) را در کنار حمله به داعش (دولت اسلامی در عراق و شام) توصیف کرد. دولت ترکیه از سال ۱۹۸۴ تا ۲۰۱۳ درگیر مبارزه ای بی نتیجه با پ.ک.ک. بوده است که جان ۴۰،۰۰۰ نفر را گرفته است. اگرچه دورۀ جدید خشونت ها تکرار دوبارۀ همان جنگ ابلهانه است اما ترکیه به تعبیر آلبرت انیشتین، انتظار نتایج متفاوتی را دارد.

جنگیدن با پ.ک.ک. همزمان با داعش نه تنها دیوانگی است بلکه برای منافع ترکیه و ایالات متحده مضر است.

آخرین نمایش ترسناک ترکیه در ۲۰ ژوئیه آغاز شد زمانی که یک بمب گذار انتحاری داعش ۳۲ نفر از فعالان جوان را کشته و  ۱۰۴ نفر دیگر را در شهر سوروچ ترکیه زخمی کرد. گروهی از جوانان برای کمک عازم شهر کردنشین کوبانی در سوریه بودند. پ.ک.ک. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، احمد داود اغلو، نخست وزیر و حزب حاکم عدالت و توسعه(AKP)  را به ابراز همدردی با داعش و مسبب آغاز حمله به نیروهای نظامی و پلیس ترکیه متهم کردند.

در همین زمان داعش سرعت اقدامات خود را افزایش داد. جنگجویان این خلافت خود خوانده در ۲۳ ژوئیه یک سرباز ترکیه ای را در مرز سوریه کشتند. آنکارا حملات هوایی به داعش و پ.ک.ک را آغاز کرد و دروازۀ پایگاه های هوایی خود برای حمایت از عملیات ضد داعش را به روی ایالات متحده گشود.

از جهاتی حملۀ همزمان ترکیه به این دو گروه تعجب آور نیست. اردوغان و داود اوغلو بارها و بارها اعلام کرده اند که پ.ک.ک. و رژیم اسد بزرگترین تهدید برای کشورشان هستند نه داعش و یا دیگر گروه های افراطی. گاهی اوقات مقامات ترکیه پ.ک.ک. و داعش را یکسان می دانند. تا اینکه در ماه گذشته، ترکیه از شرکت در یک عملیات علیه داعش به رهبری آمریکا خودداری کرد به این دلیل که آنها نیروهای اسد را هدف قرار نمی دادند.

اما قرار دادن پ.ک.ک. (و متحد سوریه ای آن، حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) و یگان‌های مدافع خلق (YPG)، شاخۀ نظامی حزب اتحاد دموکراتیک) در کنار افراط گرایان مذهبی داعش، برای ترک ها و متحد آمریکایی آنها نتیجۀ عکس خواهد داد.

نه به این دلیل که  خطر داعش برای آنکارا به اندازۀ خطر پ.ک.ک. است بلکه کاملا برعکس با گذشت زمان، تلاش و البته خونریزی، ترکیه می تواند ثبات خود را در مرز سوریه حفظ کند و سلول های داعش را در داخل مرزهای خود بیابد و خنثی کند. هرچه باشد ترکیه دومین قدرت نظامی در ناتو است.

نتایج مشابه

اما حجم و قدرت آتش به ندرت می تواند ضامن موفقیت باشد.

نگران کننده ترین مسئله در جنگ ترکیه علیه پ.ک.ک. این است که اصول اساسی تفکر استراتژیک را نقض می کند. سان تزو و اهمیت رفتن به جنگ را تنها پس از ایجاد شرایط پیروزی فراموش می کند. تئوریهای کلاوزویتس( ژنرال پروس و تئوریسیان نظامی) و اینکه جنگ یک ورزش منطقی برای سازماندهی شانس و خشونتی برای رسیدن به اهداف سیاسی ملموس و قابل دسیابی است، را بی اهمیت می داند و به بیسمارک و هشدارهای وی در مورد مبارزه در جنگ های دو جبهه ای اعتنایی نمی کند.

آنکارا با نظامی کردن مجدد مسئلۀ پ.ک.ک. یک واقعیت ساده را نادید می گیرد: پ.ک.ک. حاصل مسئلۀ کرد است که اساسا یک موضوع سیاسی، اجتماعی و قانونی است. در بخش اعظمی از قرن بیستم، کردهای ترکیه از حقوق فرهنگی و اجتماعی خود محروم بودند. پ.ک.ک. از رژیم نظامی سرکوبگر ترکیۀ ۱۹۸۰-۱۹۸۳ سرچشمه گرفت.

دولت ترکیه در مدت زیادی از دورۀ مابین سال ۱۹۸۴ تا اواسط دهۀ ۲۰۰۰، منطقی شبیه به “معیارهای” وزیر دفاع آمریکا، رابرت مک نامارا در طول جنگ ویتنام را دنبال می کرد. مک نامارا بدون در نظر گرفتن جنبه های کیفی جنگ، گمان می کرد زمانی که شمار تلفات ویتنام شمالی و ویت کنگ به نقطه ای برسند که نتوان آن ها را جایگزین کرد، ایالات متحده و ویتنام جنوبی پیروز شده اند.

به همین شیوه، رهبران نظامی و غیر نظامی ترکیه در اوج جنگ در دهۀ ۱۹۹۰ بر تعداد شبه نظامیان کشته شدۀ پ.ک.ک. (جمعیتی در حدود ۴۰،۰۰۰ کشته) تمرکز کرده بودند، درحالی که هرگز نمی توانند توضیح دهند که با این وصف، چرا جنگ هنوز  تمام نشده است.

شعله ور شدن اخیر جنگ، به طرز وحشتناکی یادآور جنگ دهۀ ۱۹۹۰ است. امروزه، همانند گذشته نیروهای ترکیه به شبه نظامیان پ.ک.ک حمله می کنند و  شبه نظامیان پ.ک.ک به منظور تلافی به پرسنل ترکیه حمله می کنند. این حلقۀ بازخورد نمایانگر یک راه حل سیاسی برای حل مسئلۀ کرد است، تنها روشی که بتوان با آن این مشکل را حل کرد.

حتی از یک نقطه نظر کاملا نظامی می توان ثابت کرد که حملات هوایی ترکیه بر علیه داعش و پ.ک.ک بی اثر است. دکتر هانری بارکی، در مصاحبه ای با نگارندۀ این متن، اظهار داشت که حملات هوایی ترکیه ” موثر نخواهد بود چرا که بدون یک عملیات زمینی غیر ممکن است بتوان کاری جدی انجام داد.”

بارکی هشدار داد “نیروی هوایی ترکیه فاقد مهارت و قابلیت های نیروی هوایی ایالات متحده است.” وی که کارشناس مسائل کردها و مدیر برنامۀ خاورمیانه در مرکز وودرو ویلسون در واشنگتن است، ادامه داد “حتی ایالات متحده، با وجود امکانات هوایی خود، برای مقابله با داعش بر نیروهای زمینی کرد متکی است.”

اما آیا سربازان ترکیه می توانند قدم در خاک عراق و سوریه بگذارند ؟

هر گونه افزایش در سطح نیروهای ترکیه می تواند شدیدترین دورۀ جنگ دهۀ ۱۹۹۰ را به رویای شیرین مبدل کند. نسل جدید کودکان ترک و کرد جوانتر از آنند که به یاد داشته باشند چگونه خشونت فقط اوضاع را وخیم تر می کند و می توانند (به معنای واقعی کلمه) آتش را شعله ورتر کنند.

این اتفاق در حال حاضر در شرف وقوع است. از سال ۲۰۱۳، گروهی که خود را جنبش میهنی جوانان انقلابی (YDG-H) می نامند و یک سازمان جوانان کرد وابسته به پ.ک.ک. هستند با نیروهای امنیتی ترکیه درگیرند. آلیزا مارکوس، کارشناس پ.ک.ک. و نویسندۀ کتاب خون و اعتقاد: پ.ک.ک و مبارزۀ کردها برای استقلال در مصاحبه ای با نگارندۀ این متن خاطر نشان کرد که “برخی از حملات اخیر به پلیس ترکیه ممکن است کار YDG-H باشد. وی ادامه داد اقدام نظامی ترکیه می تواند” با قدرت پ.ک.ک. بازی کند. پشتیبانی از پ.ک.ک. در میان جوانان کرد آنقدر قوی است که اقدام نظامی ترکیه فقط آن را تقویت می کند.”

به عبارت دیگر، روش های خشونت آمیز تنها به تلاش های پ.ک.ک. جهت جذب نیرو در خانه آن یعنی در ترکیه کمک می کند و جنگ را تشدید است.

تفکر استراتژیک بد و  دولتمردی بدتر

تراژدی واقعی این است که ترکیه می توانست از این معضل اجتناب کند. از سال ۲۰۰۹ تا اوایل سال ۲۰۱۵، دولت حزب عدالت و توسعه طرح “گشایش کردی” را اجرا کرد و مذاکرات مخفیانۀ صلح را با پ.ک.ک. به عهده گرفت. از اوایل سال ۲۰۱۳، آتش بس برقرار شد. در حالی که مشکلات اجتماعی و فرهنگی کردها که تا آن زمان مطرح شده بود و حقوق سیاسی و عدالت انتقالی – اینکه با خود مختاری منطقه ای کردها و سرنوشت شبه نظامیان پ.ک.ک. (به خصوص رهبر زندانی این گروه، عبدالله اوجالان) چه باید کرد – هنوز حل نشده باقی مانده اند.

حزب عدالت و توسعه که نگران بود در صورت اتخاذ تصمیمات ناخوشایند آراء بیشتر را به احزاب ملی گرا ببازد کار خود را متوقف کرد. اردوغان، که در اوت ۲۰۱۴ با کسب ۵۲ درصد رای به ریاست جمهوری رسید، باعث شد حزبش در انتخابات پارلمانی ماه ژوئن امسال ۱۱ درصد از آراء را از دست دهد. جالب اینکه، حزب عدالت و توسعه به خاطر عدم حل و فصل مسئله کرد بخشی از آراء خود را به حزب دموکراتیک خلق کردها (HDP) و بخشی دیگر را به دلیل شجاعتش در پرداختن به حقوق کردها در گذشته به ملی گرایان افراطی حزب حرکت ملی (MHP) واگذار کرد.

در صورتی که اگر مسئله کردها چند سال پیش به موقع و به شیوه ای افتخار آمیز حل و فصل می شد اکنون دیگر نیازی به بمباران مواضع پ.ک.ک نبود. در واقع، شبه نظامیان پ.ک.ک و YPG در سوریه و عراق می توانستند علیه داعش و اسد با ترکیه متحد شوند و اردوغان در خانه و خارج از کشور قهرمان همه می بود.

در عوض، اردوغان و داود اوغلو کشورشان را به “بزرگ راهی برای جهادیها به سوی سوریه”تبدیل کردند. بخش بزرگی از مشکل این است که اردوغان یک استراتژیست بد و مهمتر ای که دولتمردی بدتر است. رئیس جمهور ترکیه با هدف استفاده از درگیری با پ.ک.ک برای برگزاری انتخابات زود هنگام و جبران شکست های انتخاباتی، اجازه نداد نخست وزیر دولت ائتلافی تشکیل دهد.

 وارد کردن ایالات متحده به درگیری

ترکیه نه تنها به خود آسیب می رساند بلکه اقداماتش منافع آمریکا را در جنگ داخلی سوریه و خاورمیانه نیز به خطر می اندازد.

دولت اوباما از رویاهای بهار عربی خود جهت تبدیل ترکیه به عاملی “با ثبات” در منطقه ناامید شده است. اما تشدید درگیری ترکیه و کردها می تواند این متحد پیمان ناتو را از یک شی با ارزش به یک مسئولیت جدی برای ایالات متحده تبدیل کند. پ.ک.ک منبع آماده ای از جوانان ناراضی کرد را در بسیاری از شهرستانهای ترک نشین در اختیار دارد که می توانند در حملات با مقیاس بزرگ در سراسر کشور شرکت کنند.

همانطور که وقایع اخیر نشان داده اند، ممکن است اهداف دیپلماتیک و نظامی آمریکا در ترکیه نیز از این حملات در امان نباشند. ایالات متحده آمریکا پ.ک.ک را «سازمانی تروریستی» می داند و ازحملات هوایی اخیر ترکیه علیه مواضع پ.ک.ک در شمال عراق حمایت کرده است. در حالی که کمیته مرکزی این گروه در شمال عراق هیچ علاقه ای برای حمله به اهداف ایالات متحده در ترکیه نشان نداده است، احتمال اتفاقات خودسرانه توسط شبه نظامیان کرد وجود دارد.

عملیات ضد پ.ک.ک توسط ترکیه می تواند تلاش های ایالات متحده در سوریه را نیز تضعیف کند. این تصور که “امریکا دارد به کردها پشت می کند” خود به اندازه کافی ناخوشایند است. اما اگر آنکارا به نیروهای YPG که از پاییز ۲۰۱۴ تاکنون با پشتیبانی هوایی ایلالات متحده در حال مبارزه با داعش بوده ممکن است اوضاع از این هم بدتر شود.

از نظر الیزا مارکوس، این مشکلی جدی است. “من فکر می کنم واشنگتن بسیار کوته بینانه عمل کرده و درک نمی کند که در صورت تداوم درگیری میان پ.ک.ک و آنکارا ممکن است مبارزه با داعش با مشکل مواجه شود. واشنگتن باید به میانجیگری میان آنکارا و پ.ک.ک برای برقراری دوباره آتش بس بیاندیشد و نقش YPG در مبارزه با داعش را تثبیت کند.”

مارکوس افزود درگیر کردن ترکیه به مبارزه با داعش بسیار مهم است اما اگر YPG صدمه دیده و یا از بین برود آنگاه دستاوردهای بسیاری از دست خواهد رفت.

هانری بارکی با این رویکرد موافق است. “ایالات متحده با عملیات ترکیه در [شمال عراق] مشکلی ندارد. اما اگر [ترکیه] [YPG] را نیز مورد هدف قرار دهد، همه چیز از مسیر خود خارج خواهد شد. ”

او می افزاید “اگر خط قرمزی برای آمریکا وجود داشته باشد، (حمله به YPG) این خط قرمز است.”

در نهایت اینکه، فرصت مناسب و معقول برای تشکیل دولت مستقل کردی در عراق و سوریه در چند سال آینده وجود دارد. سالهاست که آنکارا و واشنگتن در برابر ایده کردستانی مستقل مقاومت کرده اند. اما اگر قرار باشد کردستانی مستقل شکل گیرد مسلما به نفع ترکیه و یا آمریکا نیست که با کشتن کردهای بیشتر این روند را تسریع بخشند./